Adabiyotlar ro‘yxati:
1. Mirziyoyev Sh. M. Tanqidiy tahlil, qat’iy intizom va shaxsiy javobgarlik-har
bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. – T.: O‘zbekiston, 2017.
2. Abdullayev N. U. “San’at tarixi”. Toshkent. O‘qituvchi, 1986.
3. O‘zbekiston milliy ensiklapediyasi (2000-2005).
O‘QUVCHILARDA TASVIRIY SAN’AT ASARLARINI
BADIIY IDROK ETISH KO‘NIKMALARINI
SHAKLLANTIRISH
Ibragimova Nigora Najmiddin qizi
Buxoro davlat pedagogika instituti 2-bosqich
magistranti
Umumta’lim maktablari o‘quvchilari orasida san’at asarlarini badiiy
idrok etish ko‘nikmalarini shakllantirish borasida olib borilgan tadqiqot
ishlari natijalari shuni ko‘rsatadiki, tasviriy san’at ta’limida badiiy ijodiy
qobiliyatni rivojlantirishda o‘quvchilardagi individuallikni o‘stirishga
alohida ahamiyat berish zarurligi, chunki u umumiy badiiy qobiliyatning
tarkibiy qismi ekanligi;
maxsus va ijodiy qobiliyatning psixofiziologik asosi har xil ekanligi;
badiiy ijodiy qobiliyat turli yosh bosqichida turlicha ifoda etilishi;
tadqiqotda qo‘llanilgan tashxis metodikalari orqali o‘quvchidagi
individuallikning turli qirralarini aniqlash;
tashxis metodikalaridan umumiy rivojlanish darajasi, tasviriy san’at
faoliyati uchun zarur bo‘lgan, ammo o‘quvchida yetarli rivojlanmagan
tomonlarni aniqlash va shu asosda tegishli rivojlantiruvchi, korrektsion
dastur ishlab chiqish va maqsadli faoliyat olib borish;
Bilim, ko‘nikma va malakalar ta’limning yakuniy maqsadi
bo‘lmasdan ular o‘quvchi shaxsidagi individuallikni rivojlantirish vositasi
ekanligi, ijodkor shaxs kelgusida barcha faoliyatda ijodiy yondashuvni
namoyon qiladi. Olimlarning fikricha, rassomlardagi individuallikdan
ularning ijodiy va kasb faoliyatida janr kelib chiqadi, ya’ni ijodkor o‘ziga
mos bo‘lgan alohida mehr qo‘ygan janrini belgilab oladi va ijodining asosiy
130
qismini shu janrga bag‘ishlab, eng yaxshi asarlarini ham shu janrda
yaratadi.
Rassomlar ijodiy faoliyatidagi individual uslub psixologik-pedagogik
tavsifnomasini, ijodkorlar ijodiy faoliyatida zarur bo‘lgan sifatlarni tarkibi
va yetakchiligiga ko‘ra uch guruhga bo‘lish mumkin. Birinchi guruh
sifatlarni neyrofiziologik tug‘ma layoqat, tashqi muhit bilan o‘ziga xos
muloqot, uzoq vaqt irodani safarbar qilib, bir yoki turli ijodiy faoliyat olib
borishga bo‘lgan ehtiyoj va qobiliyat tashkil qiladi. O‘quvchilar shaxs
sifatlari jihatidan turlicha bo‘lganligi sababli ba’zilar uchun topshiriq oson
bo‘lsa, faoliyatga qiziqish yo‘qoladi, ba’zilarga vazifa murakkabroq
tuyulsa, muvaffaqiyatsizlikdan o‘zini olib qochib, faoliyatini to‘xtatadi, “bu
menga to‘g‘ri kelmaydi”, “bu men uchun qiziq emas” kabi vajlar bilan ijod
qilishdan yoki vazifa bajarishdan bosh tortadi. Bunday o‘quvchilarga
tegishli suhbat, rag‘batlantirish, psixologik-pedagogik qo‘llab-quvvatlash,
stimullardan foydalanish kerakligi uqtirib o‘tiladi.
Ikkinchi guruh sifatlariga tug‘ma layoqat inkor etilmagan holda
bilish jarayonlari, emotsiya, hissiyot singari xususiyatlar kiradi.
Uchinchi guruh sifatlarining shakllanishida ijtimoiy muhit katta rol’
o‘ynab, ular natijasida tarkib topgan shaxsning dunyoqarashi, e’tiqodi,
qiziqish-havaslari, hayotiy qadriyatlari, atrofdagilarga bo‘lgan munosabati
muhim o‘rin tutadi.
Ijodkor shaxs individualligidagi sifatlarni uch guruhga bo‘lishdan
maqsad o‘quvchida qaysi guruh xususiyatlari etakchilik qilganda tasviriy
san’at yaxshiroq o‘zlashtirilishi, idrok etilishi va kimga qanday pedagogik
ta’sir qilish zarurligini ko‘rsatishdir.
Ma’lumki, madaniyatning yuzaga kelish tarixi odamning paydo
bo‘lishi bilan o‘lchanadi. Tasviriy san’at ham madaniyatning bir qismi
bo‘lib, uning tarixi san’at tarixidan olingan. San’at tarixining darg‘alari
hisoblangan bir qator shaxslar haqida bilim va tasavvurga ega bo‘lish
zamonaviy shaxsning madaniy saviyasini ko‘rsatadi. Tasviriy san’at
asarlarini idrok etishda maktab o‘quvchilarini tasviriy san’at, uning
rivojlanish tarixi haqidagi bilimlar bilan qurollantirish muhimki, bu jihatlar
jamiyatda zamonaviy, madaniyatli shaxsni shakllantirish vazifasini o‘tay
oladi. Mazkur vazifani samarali bajarilish yo‘llaridan biri yoshlarga
maktab bosqichida tasviriy san’at tarixini o‘qitish zaruratidir.
Zero, u o‘quvchilarga tasviriy san’at asarlari va mualliflari,
asarlardagi asosiy g‘oyalar, asarlarni badiiy idrok etib, estetik zavq olishga
o‘rgatish, tasviriy san’atga o‘qitishda amaliy faoliyat, buyuk rassomlar,
haykaltaroshlar haqida tegishli ma’lumotlar berilishi bilan qimmatlidir.
Badiiy idrokni shakllantirishda bolaning yosh xususiyatlarini hisobga olish
kerak. Odamlarning juda katta qismi ranglarni ajrata olmaydi, bu esa
tasviriy san’at asarini to‘g‘ri va to‘liq idrok etishga salbiy ta’sir qiladi.
131
Vaholanki, maktab partasidayoq tasviriy san’at darslari doirasida ranglarni
to‘g‘ri
idrok
etish,
ular
orasidagi
nozik
farqlarni
aniqlashga
o‘quvchilarning aksariyat qismini o‘rgatish imkoniyati mavjud. Shu kunga
qadar mazkur muammoga yetarli e’tibor berilmayotganligi natijasida
aholining katta qismi obrazli qilib aytganda, “ranglarni zaif ko‘ruvchi”
bo‘lib qolyapti.
O‘quvchilarni madaniy merosdan bahramand qilish masalasi katta
muammo bo‘lib, o‘quvchilar bilan tasviriy san’at bo‘yicha olib borilayotgan
pedagogik amaliyot zamon talabiga mutlaqo javob bermaydi va metodik
jihatdan oqsoqlik, yoshlarda san’at tarixiga qiziqishning pastligi hal etilishi
lozim bo‘lgan muammolardandir. Tarixiy ma’lumotlarga ko‘ra, Evropada
va Rossiyada ta’lim-tarbiyada tasviriy san’at va uning tarixiga katta e’tibor
berilganligi sababli katta muzeylar barpo etilgan, buyuk san’at asarlari
yaratilgan, me’morchilik yuksak darajada taraqqiy topgan.
|
