|
Ozbekiston respublikasi oliy talim, fan va innovatsiyalar vazirligi urganch Davlat universiteti
|
bet | 3/18 | Sana | 31.10.2023 | Hajmi | 1.82 Mb. | | #91697 |
Bog'liq Bolg‘alangan va shtamplangan xomashyoni o‘rganish. 111) O\'zbek xalq musiqa ijodi (H.Nurmatov, N.Yo\'ldosheva) (3), Doc1, O\'rinboyev To\'lqinbek, 2-sinf-tarbiya 2-конвертирован, Kuchlanishlar rezanansi, 1511526652077 Specialized Progra, MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASASI TARBIYACHISI SHAXSIGA QO’YILGAN TALABLAR, 1662883821, 11-sinf Matematika fanidan i-chorak uchun test savollari. №1-fayllar.org, Elektronika, Q5o5g654387, Gerontopsixologiya., portal.guldu.uz-MARKETING, Maxsus IP1. Metalni qizdirish temperaturasi. Qizdirish malum temperaturalargacha metal plastikligini 5-10 barobar oshirishga, 10-20 barobar deformatsiyalanish kuchini kamaytirishga imkon beradi.
2. Metalning ximiyaviy tarkibi. Shunday qilib Polat tarkibida uglerod va legirlovchi elementlar (volfram, molibden, titan va boshqalar) miqdorini ortishi plastiklikni kamayishiga va deformatsiyaga qarshilikni ortishiga olib keladi. Ayniqsa, plastiklikka fosfor va oltingugurt zararli tasir korsatadi, metalning sovuqdan sinuvchanlik va issiqdan sinuvchanlik hodisasini keltirib chiqaradi.
3. Metalni deformatsiyalanish darajasi. Deformatsiyalanish darajasi ortishi bilan metalning plastikligi kamayadi, deformatsiyaga qarshilik ortadi. (Sovuqlayin metalga ishlov berishda metal nakleplanadi, issiqlayin ishlov berishda deformatsiya jarayonida soviydi).
4. Metalning deformatsiyalanish sxemasi. Chozuvchi kuchlanishlar sxemasidan siquvchi kuchlanishlar sxemasiga otishda plastiklik ortadi, lekin bir vaqtning ozida deformatsiyalanishga qarshilik ham ortadi.
5. Deformatsiya tezligi. Sovuqlayin deformatsiyalashda deformatsiya tezligini oshirish hisobiga metalni qizishi sodir bolib, bu plastiklikni ortishiga va deformatsiyalash kuchini kamaytirishga olib kelishi mumkin. Chunki plastiklik deformatsiyalashda sarflanadigan energiyaning 90% i issiqlikka aylanadi. Issiqlayin deformatsiyalashda naklep jarayonlaridan rekristallanish jarayonlarini orqada qolishi evaziga plastiklik kamayib, deformatsiyalash kuchini ortishi kuzatiladi.
6. Asbobning metal bilan kontakt yuzasidagi ishqalanish. Ishqalanish deformatsiyalash kuchini ortishiga, asbobning muddatidan oldin yeyilishini keltirib chiqaradi. Oqibatda, buyumning sifati yomonlashadi ( olcham aniqligi kamayadi va yuza gadir budurligi ortadi). Ishqalanish deformatsiyaning bir jinsli bolmasligiga yoki uni kuchaytirishiga olib keladi. Sovuqlayin deformatsiyalashda metalni turli xil oqishi esa zagotovka hajmi boyicha turlicha mustahkamlanishiga olib keladi, issiqlayin deformatsiyalashda turli xil olchamli donlarni paydo bolishiga, bu esa oz navbatida buyumning mexanik xossalarini bir jismi bolmasligiga olib keladi. Kopgina bosim bilan ishlov berish jarayonlari uchun ishqalanish xavfli omil hisoblanadi.
Ishqalanishning xavfli tasirini kamaytirish uchun turli xil texnologik moylashlar qollaniladi. Sovuqlayin metallarga bosim bilan ishlov berishda qollaniladigan moylar ozining kop xilligi va murakkabligi bilan farq qiladi. Moylash tarkibiga mineral va organik moylar, faollashtiruvchi qoshimchalar (olein kislota, oltingugurt), neytral toldirgichlar (grafit, bor, talk) va boshqa moddalar kiradi. Issiqlayin bosim bilan ishlashda moylash maqsadida mazut, daraxt qipiqlari, shisha asosidagi moylash, kolloidli grafitdan foydalaniladi. Ratsional tanlangan moylash ishqalanishni bir necha marta marta kamaytirishi mumkin.
Bosim bilan ishlov berishdan oldin metalni qizdirishdan maqsad deformatsiyalanishga qarshilikni kamaytirish va uni elastikligini oshirish hisoblanadi.
Har bir metall uchun temperatura intervali mavjud bolib, ana shu temperaturalarda bosim bilan ishlash ancha samarali boladi. Temperaturalar intervali bosim bilan ishlov berishning boshlanishi (bu temperaturagacha metal qiziydi) va deformatsiyalanish tamom boladigan oxirgi temperaturalar farqiga asosan aniqlanadi.
Uglerodli polatlar uchun, masalan, maksimal qizdirish temperaturasi berilgan ximiyaviy tartibli polatni erish temperaturasi (1100-13000S) dan 150-2000S past temperatura qabul qilinadi. Bu esa yuqori temperaturalargacha metalni qizdirishda kichik va katta donlarni qoshilib ketishi xisobiga donlar olchamini tez osishi bilan bogliq. Bu hodisaga peregrev ortiqcha qizdirish deyiladi. Ortiqcha qizdirilgan metal zarbga qarshiligi past (past qovushqoqlik) plastik deformatsiyalashda metalda darzlar paydo bolishi mumkin.Ortiqcha qizdirilgan metal strukturasini donlarni maydalash yoli bilan togrilash mumkin. Buning uchun dastlab metalni sovutish kerak, songra malum temperaturagacha qizdirib yumshatish lozim boladi. Metalni yanada yuqori temperaturalargacha qizdirganda (suyuqlanish temperaturasiga yani temperaturalarga), nafaqat donlarni osishi, hamda donlarning chegaralarida oksidlanish sodir boladi, bunda donlar orasida paydo boladi va ular orasidan mexanik boglanish buziladi.
Bu hodisaga perejog kuyib ketish deyiladi. Kuygan metal deformatsiyalanishda bolak-bolaklarga bolinib ketadi. Kuygan metal qizdirib yumshatish bilan togrilab bolmaydi, kuygan metalni qayta eritishga yuborishga togri keladi.
Metalni deformatsiyalash tamom boladigan oxirgi temperatura qoyidagilarga asosan aniqlanadi. Birinchidan, bosim bilan ishlashning oxirgi temperaturasi shunday bolishi kerakki, metalni deformatsiyalashda rekristallanish jarayoni otib ulgurishi, yani naklep paydo bolmasligi, bunda plastiklik kamayadi va metalda darzlar vujudga kelishi mumkin. Ikkinchidan, yuqori temperaturalarda metalni deformatsiyalash ham togri bolmaydi,chunki deformatsiyadan keyin metal donlari osishga ulguradi, metalning strukturasi katta donli boladi va bu esa oz navbatida metalning past mexanik xossali bolishiga olib keladi.Ana shunga kora, uglerodli polatlarga ishlov berishning oxirgi temperaturasi 760-800 0S intervalida tayinlanadi. Polat kopincha qizdirilgan holda bosim bilan ishlanadi. Polatni qizdirilgan holda ishlash uchun qizdirish temperaturasi uning qayta kristallanish temperaturasidan ancha yuqori boladi. Bunday polatda paydo boladigan tirishish qayta kristallanish natijasida oz-ozidan yuqoladi. Demak, qizdirish tufayli bosim bilan ishlanganda polatda tirishish hodisasi bolmaydi.
Qizdirish temperaturasini shunday tanlash kerakki, unda qoyilgan natijaga erishish zarur. Agar polat qizdirib yuborilsa, metal kuyib qoladi. Yetarli darajada qizdirilmasa, tirishishni asorati qoladi.
Uglerodli polatlarni bosim bilan ishlashda qizdirish temperaturasini tanlash, uning tarkibidagi uglerod miqdoriga qarab belgilanadi.
% С bo‘lgan po‘latlar 1200 0 С gacha
% С bo‘lgan po‘latlar 1150 0 С gacha
% С bo‘lgan po‘latlar 1100 0 С gacha
0.6 % С bo‘lgan po‘latlar 1005 0 С gacha
Har bir po‘lat markasi bo‘yicha qizdirish temperaturasi po‘latni ximiyaviy tarkibiga qarab, temir-uglerod holat diagrammasidan qabul qilinadi.
Malumki, metalda hosil bolgan tirishish termik ishlash natijasida yuqoladi.
Metalni issiqlayin bosim bilan ishlaganda uni strukturasi va xususiyati deformatsiya rejimiga bogliq bolib, qizdirish temperaturasiga, deformatsiya qiymatiga, deformatsiya tezligiga va sovutish rejimiga bogliq boladi. Qoida boyicha toza metallar qotishmalarga nisbatan ancha plastik hisoblanadilar.
Qotishma tarkibidagi bazi bir element(R, S)lar qotishmaning plastikligini yomonlashtiradi va mo‘rt qilib qo‘yadi. Ayniqsa, S ko‘proq bo‘lsa, yuqori temperaturalarda yorilishi mumkin.
Har xil ligerlovchi elementlar qotishmaning plastikligini yomonlashtirishi yoki yaxshilashi mumkin.
Temperatura oshishi bilan (4000 С gacha) ba’zi metallarning plastikligi bir muncha kamayadi, song yaxshilanadi. Boshqa bazi bir metallarning esa, temperatura oshishi bilan plastikligi ham oshaveradi.
Deformatsiyani sifati va qiymati unga qoyilgan kuchlarning sxemasiga bogliq. Odatda, metallar siqilgan vaqtda yaxshi deformatsiyalanishi uchun sharoit tugiladi.
Metallarning bosim ostida ishlaganda uning yuzasiga asbob tegadi va bir muncha ishqalanish kuchi hosil boladi. Bu kuchni tashqi ishqalanish kuchi deb yuritiladi. Ishqalanish kuchini kamaytirish uchun yopishmaydigan har xil moylar ishlatiladi.
Sovuqlayin bosim bilan ishlashda suyuq moylar pastalar va maxsus qoplagichlar ishlatiladi. Shuni ham aytish kerakki, metallarni bosim bilan ishlagan vaqtda, ancha metal chiqindilari chiqadi. Lekin metallarni bosim bilan ishlash toxtovsiz osib, takomillashib bormoqda. Ish unumi kopaytirilyapti, chiqindi kamayapti, operatsiyalar mexanizatsiyalashtirilmoqda va avtomatlashtirilmoqda. Yangi operatsiyalar joriy qilinmoqda.
Bosim bilan erisha olmagan shakl, olchamga keyinchalik qirqib ishlash bilan, termik ishlash bilan erishiladi.
|
| |