74
O‘qituvchi o‘z shogirdlaridan doimo hech bo‘lmaganda bir necha pog‘ona yuqori turishi
kerak, aks holda bolalar oldida uning obro‘si bo‘lmaydi, chunki kutilmagan savollarga o‘qituvchi
javob beraolmasdan qolish mumkin.
Holbuki, bola sezgir bo‘ladi va juda tez fursatda o‘qituvchining kamchiliklarini bilib oladi.
O‘qituvchilar oldida yo‘qotilgan obro‘ni tiklash juda qiyin hatto ba’zi vaqtlarda mumkin ham emas.
Yosh avlod tarbiyalash murakkab va olijanob vazifa bo‘lishi bilan birga ayni zamonda u g‘oyat
darajada murakkab, mas’uliyatli ishdir. Bu vazifani muvaffaqiyat bilan bajarish uchun, eng avvalo,
o‘qituvchi o‘z ishining ustasi bo‘lishi,
bolalarni sevishi, mas’uliyatlarini, burchlarini, xulqlarini
anglab yetishlari lozim.
Xulosa qilib, aytganda mustaqil O‘zbekistonimizda o‘zining pedagogik faoliyatini olib
borayotgan har bir o‘qituvchi o‘z ustida tinmay ishlashi, doimiy izlanishda bo‘lishi, o‘zidan oldingi
pedagoglarning ilg‘or tajribalari bilan doimiy tanishib borishi va shu yo‘llar bilan o‘z mahoratining
tizimlarini kengaytirishi lozimdir.
O‘qituvchi tarbiyalanuvchilarning o‘zaro tarbiyaviy
ta’sirga
ega ekanliklarini, ularning o‘zaro kommunikativ
munosabatlari hamda faoliyatlari o‘rtasidagi bog‘lanish-
ning mavjudligi, uning samaradorligini belgilashini unut-
masligi shart.
O‘qituvchi sinf jamoasiga va alohida tarbiyalanuv-
chiga pedagogik ta’sir ko‘rsatishida
muvaffaqiyatlarga
erishishi uchun, o‘quvchilar orasida o‘zaro pedagogik
munosabatlar tizimini oqilona rejalashtirishi va psixologik
muhitni ijobiy tomonga o‘zgartirishi lozim. To‘g‘ri tashkil
etilgan va har jihatdan mukammal bo‘lgan, yosh avlodning qalbi va ongini asrashga, ularni milliy
va umumbashariy qadriyatlar ruhida tarbiyalashga qaratilgan pedagogik munosabatlar tizimini
tashkil etish uchun o‘qituvchi har bir o‘quvchi ruhiyatini chuqur bilib olishi,
ularning ichki
imkoniyatlaridan xabardor bo‘lishi, axborot berishi, fikr almashishi, ular qayg‘usini, tuyg‘ularini
tushunishi va hamdard bo‘lishi zarur.
Pedagogik munosabatda muvaffaqiyatlarga erishish uchun o‘qituvchi:
o‘quvchilar bilan bo‘lajak munosabatni modellashtira olishi;
munosabatda bo‘ladigan sinf jamoasi xususiyatlarini oldindan bilishi;
bevosita samimiy va hamjihatlikka asoslangan munosabat o‘rnatish;
munosabatda ustunlikka ega bo‘lib, uni demokratik talablar asosida oqilona boshqarish;
munosabatning ijobiy va salbiy jihatlarini uzluksiz tahlil etib borishi lozim.
O‘qituvchi kasbiy mahoratida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan insoniy fazilat hamda
xushmuomalalikni o‘zida shakllantirishi uchun muntazam faoliyat olib borishi zarur. O‘qituvchi
pedagogik faoliyatiga oid shaxsiy o‘z-o‘zini tarbiyalashning o‘zaro fikr almashish va aloqadorlikka
doir quyidagi tizimlarini tavsiya etish mumkin.
1. Kasbiy faoliyat jihatidan o‘z-o‘zini anglashni (muomalada o‘zaro
fikr almashishga doir
sifatlarni, ijobiy va zaif tomonlarini aniqlashni) amalga oshirish va shu asosda o‘zaro fikr almashish
asosida o‘z-o‘zini tarbiyalash dasturini ishlab chiqish.
2. O‘z kasbiy faoliyatiga quyidagi yo‘nalishlarda baho berish maqsadga muvofiq: kishilar
bilan bo‘lgan muomaladan so‘ng olingan taassurotlarni tahlil qilish, o‘quvchilar bilan muomalaning
so‘nggi holatlarini o‘rganib, muomala haqida o‘zining yutuq va kamchiliklarini tahlil qilish,
75
muomaladagi imkoniyatlaringizni atrofdagilar (o‘qituvchilar jamoasi, ota-onalar, o‘quvchilar)
qanday baholashi haqidagi tasavvurlarga ega bo‘lish.
3. O‘zida insonparvarlikning asosiy xususiyatlarini rivojlantirish yuzasidan ixtisoslashtirilgan
o‘z-o‘ziga ta’sir o‘tkazuvchi “autogen” mashqlar asosida ishlash.
4. O‘quvchilar va ota-onalar bilan turli jamoat ishlarini olib borish, bundan o‘zaro fikr
almashish faoliyatida ko‘nikma va malakalar (ma’ruzalar, suhbatlar, kamolot yoshlar uyushmalari)
hosil bo‘ladi.
5. So‘z bilan og‘zaki ta’sir o‘tkazishda salbiy kayfiyatlarni yengish
tajribasini shakllantira-
digan va xushmuomalalikni rivojlantiradigan vaziyatlar tizimini yaratish.
6. Xushmuomalalikka milliy an’ana va urf-odatlarimiz, o‘zbekona muomala madaniyati,
milliy ma’naviyatimiz nuqtai nazaridan yondashish.
7. O‘z ona tilida puxta, lo‘nda va jarangdor so‘zlar tuza olish va uni nutqiy mahorat bilan
ifodalash. Ta’lim muassasalarida o‘rganilayotgan har bir fan o‘qituvchisi
uchun eng zarur
kommunikativ qobiliyatlardan biridir.
Taklif etilgan ushbu tizim asosida pedagogik faoliyat olib borish o‘qituvchi kasbiga oid
shaxsiy fazilatlardan biri bo‘lgan insonparvarlik va xushmuomalalikni shakllantiradi. O‘qituvchi
kasbiy faoliyati davomida nutqidagi so‘z qudratini takomillashtirib boradi. U o‘zbek tilining boy
imkoniyatlaridan unumli foydalanish orqali so‘z boyligini go‘zal, ravon, ifodali, ta’sirchan
bo‘lishiga intiladi.
Zero, go‘zal va ta’sirchan so‘zlay bilish ham san’at. Bu san’atdan bebahra bo‘lgan
o‘qituvchining kasbiy mahorati shakllanmaydi.
