25
2.5-rasm. Tenzometrik datchikning tuzilishi va tavsifnomasi
Tenzodatchiklarning afzalliklari: ular juda sodda, ixcham va arzon.
Kamchiliklari: kichik sezgirlik, o`lchov natijalari haroratga bogliq.
Sanoatda 3 xil tenzometrik datchiklar ishlab chiqariladi: simli, qogoz (2PKB
turida) va plenka (2 PKB turida) asosida: folgali. (2FPKP turi) va yarim
o`tkazgichli (KTD, KTDM, KTE turlari). Simli tenzorezistorlar uchun nominal ish
toki I
n
= 0,5 A ni tashkil etadi.
2.5. Elektromagnitli va sigim datchiklari
2.5.1. Induktiv va transformator datchiklari
Elektromagnitli datchiklar sodda tuzilishi va
puxtaligi bilan avtomatika
tizimlarida keng miqyosda qo`llanib kelinmoqda. Elektromagnitli datchiklar kirish
kattaligini o`zgarishi bo`yicha induktiv, transformator va magnitoelastik turlariga
bo`linadi.
Induktiv va transformator datchiklarning (2.6 - rasm) ish prinsipi po`lat
yakorning holati o`zgarilganda po`lat o`zakli chulg‘amning induktivligi
o`zgarishiga asoslangan.
Induktiv va transformator datchiklari o`zgaruvchan
tok zanjirlarida ishlab,
mikronning o`ndan bir qismidan to bir necha santimetrgacha bo`lgan harakatlarni
o`lchaydi va ularni nazorat qiladi.
Oddiy induktiv datchikning sxemasi va uning statik tavsifnomasi 2.6-
rasmda ko`rsatilgan. Datchikning kirish kattaligi havo bo`shligi bo`lib, chiqish
kattaligi I
a
ikkilamchi asbobdagi tok bo`ladi. I
a
qiymati cho`lg‘amning induktiv
qarshiligi hamda o`lchov asbobining aktiv qarshiligiga bog‘liq. Cho`lg‘amning
induktivligi ikkita havo bo`shligni hisobga olgan holda quyidagi tenglama orqali
ifodalanadi:
26
/
10
2
7
2
S
L
(2.8)
chiqishdagi
tok esa
2
2
)
(
/
/
L
R
U
Z
U
I
узг
(2.9)
bu yerda: R=R
ch
+R
uzg
- chulg‘amning va o`lchov asbobi qarshiliklarining yig‘indisi,
Om;
L - chulg‘amning induktiv qarshiligi, Om;
- chulg‘amning o`ramlar soni;
S - magnit o`tkazgichning kesim yuzasi,
m
2
;
- havo bo`shlig‘i,
m
.
Datchikning sezgirligi quyidagi tenglama orqali ifodalanadi:
S
U
d
dI
К
узг
д
2
7
2
/
10
/
(2.10)
Differensial datchiklarda kirish signalining belgisi o`zgarilganda chiqish
signalining belgisi ham unga mos ravishda o`zgaradi.
Transformator datchiklarda (2.6- rasm) kirish signali plunjer yoki yakorning
harakati bo`lib,
chiqish signali esa I
1
- I
2
toklarning geometrik ayirmasi bo`ladi.
Yakorning neytral holatida I
1
- I
2,
demak, bu holat o`lchov asbobida tok yo`qligini
bildiradi. Yakorning holati o`zgarilishi bilan chulg‘amlarning induktivligi o`zgaradi
va I
1
,I
2
toklarining muvozanatlari o`zgaradi. Natijada o`lchov asbobidan
I= I
1
-I
2
toki oqib o`tadi. Ushbu tokning fazasi yakorning harakatlanish yo`nalishiga
bog‘liq bo`ladi.
Transformator datchikning sxemasi 2.6, d – rasmda ko`rsatilgan. Bu yerda
kirish kattaligi burchak harakati
bo`lib, chiqish kattaligi esa ikkilamchi
asbobdagi tok bo`ladi. Yakorning neytral holatida, ya‘ni
1
=
2
o`rta o`zakda EYuK
hosil bo`lmaydi, chunki chetlardagi cho`lg‘amlar qarama-qarshi yo`nalishda
o`ralgan va ular o`zaro teng. Yakorning harakatlanishi bilan chulg`amlardan
birining magnit qarshiligi kamayadi, ikkinchisiniki esa oshib ketadi. Natijada o`rta
cho`lg‘amda EYuK hosil bo`lib, ikkilamchi asbobdan tok oqib o`ta boshlaydi.
Transformator datchiklarda (2.6, b - rasm)
kirish signali plunjer yoki
yakorning harakati bo`lib, chiqish signali esa I
1
- I
2
toklarning geometrik ayirmasi
bo`ladi. Yakorning neytral holatida I
1
- I
2,
demak, bu holda o`lchov asbobida tok
yo`qligini bildiradi. Yakorning holati o`zgarilishi bilan chulg`amlarning
induktivligi o`zgaradi va I
1
,I
2
toklarining muvozanatlari o`zgaradi. Natijada
o`lchov asbobidan
I= I
1
-I
2
toki oqib o`tadi. Ushbu
tokning fazasi yakorning
27
harakatlanish yo`nalishiga bog`liq bo`ladi. Transformator datchikning sxemasi
2.6, d - rasmda ko`rsatilgan. Bu yerda kirish kattaligi burchak harakati
bo`lib,
chiqish kattaligi esa ikkilamchi asbobdagi tok bo`ladi. Yakorning neytral holatida,
ya‘ni
1
=
2
o`rta o`zakda EYuK hosil bo`lmaydi, chunki chetlardagi chulg`amlar
qarama-qarshi yo`nalishda o`ralgan va ular o`zaro teng. Yakorning harakatlanishi
bilan chulg`amlardan birining magnit qarshiligi kamayadi, ikkinchisiniki esa oshib
ketadi. Natijada o`rta chulg`amda EYuK hosil bo`lib, ikkilamchi asbobdan tok
oqib o`ta boshlaydi.
2.6- rasm. Induktiv va transformator datchiklari va ularning tavsifnomalari
