10.2. Bir sig’imli va ko`p sig’imli ob’ektlar Berilgan vaqtda ob‘ekt ichidagi modda yoki energiyaning miqdori sig‘im
deyiladi. Demak, sig‘im ob‘ektning yoki energiyaning yig‘ish qobiliyati bo`lib
uning inersionligini ifodalaydi. Sig‘im qancha katta bo`lsa, ob‘ektga ko`rsatilgan
ta‘sir natijasida rostlanuvchi kattalikning o`zgarishi shuncha past bo`ladi.
Sig‘imlari katta bo`lgan ob‘ektlar sig‘imlari kichik bo`lgan ob‘ektlarga nisbatan
turg‘unroqdir.
Rostlanuvchi kattalikning qiymati o`zgarishi bilan ob‘ekt sig‘imi o`zgaradi.
Ob‘ekt sig‘imining rostlanuvchi kattalikka ko`rsatgan ta‘sirini baholash uchun
sig‘im koeffitsiyenti tushunchasi ishlatiladi. Sig‘im koeffitsiyenti rostlanuvchi
kattalikni bir o`lchov birligiga o`zgartirish uchun ob‘ektga qancha modda yoki
energiya kiritish yoki undan uzoqlashtirish kerakligini ko`rsatadi. Umuman,
rostlash jarayoni modda yoki energiyani ob‘ektga yaqinlashishi va undan
uzoqlashishiga ta‘sir ko`rsatish yo`li bilan rostlanuvchi kattalikni ma‘lum bir sathda
ushlab turishdan iborat. Rostlanuvchi ob‘ektga kelgan modda yoki energiya
miqdori
Q ni ob‘ekt tashqi rejimining sonli parametri deb ataladi. Uning qiymati
modda va energiyaning yaqinlashish
Q ya va uzoqlashish
Q u qiymatlarining
ayirmasiga teng:
Q = Q ya - Q u . (10.8)
Rostlanuvchi ob‘ektning ichki rejimi sifatini ta‘riflovchi ko`rsatkich odatda
rostlanuvchi kattalik
dan iborat. Ob‘ektning muvozanat holatida
Q ya =Q u bo`lib
sifat ko`rsatkichi vaqt mobaynida o`zgarmas qoladi. Agar muvozanat buzilsa
(
y я Q Q
),
ko`rsatkich, rostlanuvchi ob‘ekt xususiyatlariga muvofiq, vaqt
bo`yicha o`zgaradi. Ob‘ektning sig‘imi uning muvozanatda bo`lmagan holatida
(
y я Q Q
) rostlanuvchi kattaligining vaqt bo`yicha o`zgarish tezligini ta‘riflaydi. Bu
bog‘lanishning umumiy ko`rinishi quyidagi funksiya orqali ifodalanadi:
98
)
(
Q f dt d
(10.9)
Qisqa vaqt oraliqlari uchun amalda bu funksiyani chiziqli deb hisoblash
mumkin:
c Q dt d
