92
2) Gidromeliorativ tizimlari texnologik jarayonlarida qo`llanuvchi argegat va
uskunalar (sug‘orish tizimlari qurilmalari, suv tarqatish jarayonlarida qo`llanuvchi
nasoslar va nazorat o`lchovlari);
3) Gidrotexnik inshootlarining mashina va mexanizmlari (to`sqichlar,
surgichlar, mahkamlovchi armatura va x.k.);
Ob‘ektlarning xossalari rostlash jarayonining boshidan oxirigacha ta‘sir etadi,
shuning uchun avtomatik rostlash tizimining ishini analiz qilishda shu xossalarni
hisobga olish kerak.
Avtomatlashtirish ob‘ektlarini tavsiyalovchi asosiy
xossalarga quyidagilar
kiradi: ob‘ektning statik tavsifnomasi, dinamik tavsifnomasi, o`zida to`plash
(akkumulyatorlik) qobiliyati,
yoki tekislash, ob‘ektning o`tish vaqti va ob‘ektning
vaqt konstantasi.
Ob’ektning statik va dinamik tavsifnomalari.
Ob‘ektning statik tavsifnomasi
rostlanuvchi miqdor u (chiqish miqdori) ning topshiruvchi ta‘sir x (kirish
miqdori)ga o`zgarmas g‘alayon F(t)=const li barqaror rejimda bog‘liqligini
ko`rsatadi. Statik tavsifnomaning matematik ko`rinishi
u=f(t)
(10.4)
Turli ob‘ektlarning statik tavsifnomalari har xil shaklda bo`ladi; agar ular
chiziqli tenglamalar bilan yozilib, grafik to`g‘ri chiziq bilan ifodalansa, bunday
ob‘ektlar chiziqli ob‘ektlar deb ataladi.
Ko`pchilik ob‘ektlar nochiziqli statik tavsifnomaga ega bo`ladi, shu sababli
avtomatika tizimlarini ham barqaror (statik), ham o`tkinchi (dinamik)
rejimlarda
tadqiq etish ancha qiyin.
Chiziqli ob‘ekt 1 va nochiziqli ob‘ekt 2 uchun statik tavsifnomalar 10.4 ,a -
rasmda ko`rsatilgan.
Nochiziqli tavsifnomali tizimlarni tahlil qilish oson bo`lishi uchun statik
tavsifnoma chiziqlantiriladi, ya‘ni nochiziqli tavsifnomaning ayrim bo`lagi, yoki
93
to`liq (3 egri chizik) chiziqli tavsifnomaga almashtiriladi. Bunday almashish
ma‘lum xatolikka keltiradi. Hisoblarda noto`g‘ri natijalar
olmaslik yoki katta
xatolarga yo`l qo`ymaslik uchun har qaysi alohida holda chiziqlantirishni qo`llash
imkonini, shuningdek, nochiziqli tavsifnomani aniqlash zarur.
10.4-rasm. Statik rostlash sxemasi (a) va rostlash tavsifnomasi (b)
Ob‘ektning dinamik tavsifnomasi vaqtning istalgan payti uchun
rostlanuvchi miqdor
u(t)
ning o`tkinchi jarayonda topshiruvchi ta‘sir x(t) ga
bog‘liqligini ko`rsatadi. Bu kattaliklar orasidagi bog‘lanish differensial tenglamalar
bilan ifodalanadi.
Ob‘ektning dinamik xossalari to`g‘risidagi to`liq tasavvurni uzatish
funksiyalari va chastota tavsifnomalari beradi.
Ob’ektning akkumulyatorlik (to`plash) qobiliyati
