87
10-bob.
Avtomatlashtirish ob’ektlari va ishlab chiqarish jarayonlarini
avtomatlashtirish haqida umumiy tushunchalar
Texnologik
jarayonlarni
avtomatlashtirishda
boshqarish
jarayoni
boshqariluvchi ko`rsatkichning berilgan algoritmlash funksiyasi asosida ma‘lum
rejimda ushlab turish uchun yo`naltirilgan ta‘sirlarning yig‘indisidan iboratdir.
Boshqariluvchi ob‘ekt- bu tashqaridan bo`ladigan maxsus ta‘sir
orqali
texnologik jarayon algoritmini amalga oshirish uchun xizmat qiluvchi qurilmadir.
Algoritm- bu bajarilayotgan jarayonning mazmuni va ketma-ketligini
ko`rsatuvchi ma‘lum aniqlikda amalga oshiruvchi maxsus ko`rsatma hisoblanadi.
Distansion boshqarish ma‘lum masofaga o`rnatilgan boshqariluvchi
qurilma, ob‘ektlarni tekshiruvchi texnik vositalar va usullarni o`z ichiga oladi.
Boshqarish uchun berilgan impulslar xizmatchi xodimlar orqali elektr simlari bilan
maxsus tugmalar, kalitlar va boshqa boshqaruv qurilmalari
yordamida amalga
oshiriladi
.
Ishlab
chiqarish
jarayonlarini
kompleks
mexanizatsiyalash
va
avtomatlashtirish ishlab chiqarish hajmini va sifatini yaxshilash, mehnat sharoitini
yaxshilash va mahsulot tannarxini tushirish uchun hizmat qiladi va texnikani ish
chegarasini oshiradi. Bunga erishish uchun bir qancha vazifalarni amalga oshirish
lozim:
- texnologik jarayonlarni uzlukli harakatdan uzluksiz harakatga o`tkazishni
takomillashtirish;
- texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishning optimal hajmi va ketma-
ketligini o`rnatish, boshqaruv algoritmi va metodlarini uzluksiz ravishda
takomillashtirib borish;
- qishloq va suv xo`jaligidagi avtomatlashtiriluvchi ob‘ektlarning statik va
dinamik tavsifnomalarini aniqlash;
- turli o`zgartirishlar kiritish maqsadida tekshirilayotgan
parametrlarning
funksional bog‘lanishlarini o`rganish;
- avtomatlashtirish talablariga javob beruvchi yangi qurilmalarni ishlab
chiqarish;
- qurilmalarning aniqlik va ishlash mustahkamligini oshirish;
Ob‘ektlar va texnologik jarayonlar harakatlanish asosi hamda turiga qarab
ajratiladi.
Avtomatlashtirilgan tizimlarni loyihalash va avtomatika vositalarini
88
yaratish masalalaridan kelib chiqib qishloq va suv xo`jaligi ob‘ektlarini qiyidagi
xususiyatlari bo`yicha ajratish mumkin:
- texnologik jarayonlarning tipiga ko`ra;
- texnologik va transport harakatining bir-biri bilan bog‘lanishiga qarab;
- ob‘ektni dinamik xususiyatlari va qayta ishlanuvchi materialning agregat
holatiga ko`ra.
Texnologik
jarayonlarni
tipiga
ko`ra
ajratilishi
avtomatlashtirish
vazifalarini hal qilishda umumiy yechimga kelishga yordam beradi. Texnologik va
transport harakati bog‘lanishiga qarab ob‘ektlar 3 turga ajratiladi: 1
-alohida
harakatlanuvchi, 2-birgalikda harakatlanuvchi va 3-mustaqil harakatlanuvchi.
1- guruhga kiruvchi ob‘ektlarda ma‘lum qurilmalarda maxsulotga ishlov
beriladi, qolgani faqat transport harakatini amalga oshiradi. Bu ob‘ektlar
avtomatlashtirish nuqtai nazaridan quyi sinfga kiritiladi.
Transport va texnologik jarayonlar birgalikda olib boriladigan, ya‘ni
materialga ishlov berish transport harakati vaqtida barobar amalga oshiriluvchi
ob‘ektlar yuqori sinfga kiritiladi.
Oliy sinf ob‘ektlari mustaqil harakatga ega.
Bu holda transport harakati
ishlov berish vaqtida texnologik harakatga esa transport harakati vaqtida amalga
oshirilishi mumkin. Bunday ob‘ektlarni avtomatlashtirish ishlab chiqarish
jarayonlarini uzluksizligini ta‘minlash bilan birga ish unumdorligini oshishini
ta‘minlaydi.
Avtomatlashtirish samaradorligi 3 ta asosiy masalaning yechimini o`z
ichiga oladi:
- yangi texnologik jarayonlarni ishlab chiqish
va ularni namunaviy holiga
keltirish;
- namunaviy texnologik jarayonni sifatli bajarishga yordam beruvchi yangi
texnologik qurilmalarni yaratish;
- avtomatikaning texnik vositalari yordamida texnologik jarayonlarni,
operatsiya va qurilmalarini effektiv boshqarish algoritmini ishlab chiqish.
Ishlab chiqarish jarayoni davomida turli texnologik zanjirlar mavjud
bo`lishi mumkin.
Texnologik zanjir texnologik jarayonlarning bir-biriga bog‘lanishini
ifodalaydi. Alohida operatsiya va ish rejimlari, ularning
bajarilish ketma-ketligi,
bularning hammasi berilgan ishlab chiqarish jarayonida mashina va uskunalarning
89
harakatlanish ketma-ketligini optimal holda belgilab beradi.
Avtomatlashtirilgan
boshqaruv
tizimlarini
ishlab
chiqishda
avtomatlashtirish ob‘ektini chuqur o`rganish, uning barcha ish rejimlarini aniqlab
olish zarur. Lekin ishlab chiqarishning turli sohalarida avtomatlashtirish darajasi va
operatsiyalar turlichadir. Shuning uchun har qanday texnologik jarayon
operatsiyalarga turlicha ajratiladi. Bu yerda quyidagi vazifalar ko`rsatilishi kerak:
- avtomatik boshqarish tizimining maqsadi va vazifalari;
- boshqarish ob‘ektining tarkibiy qismlari;
- ishlab chiqarilayotgan tizimning qismlari orasidagi funksional va
boshqaruvchi bog‘lanishlari;
- boshqarish ob‘ekti va uning tarkibiy
qismlarining rejimlari, bu rejimlar
orasidagi mumkin bo`lgan texnologik o`tishlar soni;
- u yoki bu rejimning algoritmi;
- berilgan tizim uchun ishlatiladigan datchiklar va ijrochi mexanizmlar;
- tizimning ma‘lum ish rejimini ko`rsatuvchi boshqaruvchi va tashqi ta‘sir
signallarini tavsiflovchi matematik tenglamalar.
Axborot beruvchi kattaliklar va texnologik zanjir aniqlangandan so`ng
(tizimning) boshqariluvchi ob‘ekt (BO) va boshqaruvchi qurilmadan ‗tashkil
topgan tizimning tarkibiy sxemasi tuziladi.
Boshqariluvchi ob‘ektning xususiyatlarini tavsiflovchi kattaliklar umumiy
ko`rinishda qo`yidagicha berilishi mumkin:
