Ob’ektga ko`rsatiluvchi tashqi ta’sirlar

100 
Agar rostlanuvchi ob‘ektga g‘alayonlovchi yoki boshqaruvchi ta‘sir 
ko`rsatilsa, ob‘ekt chiqishidagi rostlanuvchi kattalik shu zahoti emas, balki bir 
muncha vaqt o`tgandan so`ng o`zgaradi, ya‘ni ob‘ektda jarayonning kechiqishi 
hosil bo`ladi. Modda (energiya)ning yaqinlashishi yoki sarf o`zgarishi bo`yicha 
oniy (pog‘onali) g‘alayonlanishi ob‘ekt uchun eng yomon holdir. Shuning uchun 
rostlash tizimlari pog‘onali g‘alayonlanish uchun mos hisoblanadi. 
Ob‘ektdagi kechiqish qarshiliklar mavjudligi va tizimning inersionligi bilan 
izohlanadi. Sof (yoki transport) va oraliq (sig‘imli) kechiqishlar mavjud. 
G‘alayonlovchi yoki boshqaruvchi ta‘sir ko`rsatilgan momentdan boshlab 
rostlanuvchi kattalik ob‘ekt chiqishida o`zgara boshlagan paytgacha o`tgan vaqt sof 
kechiqish deyiladi. Bu vaqt modda yoki energiya oqimining harakat tezligi va 
g‘alayonlovchi ta‘sir ko`rsatilgan nuqta bilan rostlanuvchi kattalikning hozirgi 
qiymati o`lchanadigan nuqta orasidagi masofadan aniqlanadi. Sof kechiqish tashqi 
ta‘sirning shakli va miqdoriga ta‘sir qilmay, faqat ob‘ekt chiqishidagi reaksiyani 
vaqt mobaynida siljitadi. Agar kirish ta‘siri sinusoidal harakterga ega bo`lsa, 
ob‘ektda sof kechiqish mavjudligi chiqish signalining faza bo`yicha kechiqishga 
olib keladi.
.
2
т
т
Т






(10.12) 
Agar ob‘ektdagi modda yoki energiya harakatining tezligini cheksiz 
kattalikkacha yetkazish mumkin bo`lsa, sof kechiqishni nolga tenglashtirish 
mumkin bo`lar edi. Sof kechiqishni minimumga yetkazish uchun datchik sezgir 
elementini va ijro etuvchi mexanizmning rostlovchi organini bir-biriga hamda 
rostlovchi ob‘ektga mumkin qadar yaqin joylashtirish lozim. 
Oraliq kechiqish rostlanuvchi ob‘ektda gidravlik va issiqlik qarshiliklari 
bilan ajratilgan bir yoki bir necha o`zaro bog‘langan sig‘imlarning mavjudligi bilan 
izohlanadi. Bu qarshiliklar ob‘ektda modda yoki energiya harakatiga to`sqinlik 
qilib, tarqalish egri chizig‘ining transformatsiyasiga sabab bo`ladi. Oraliq 
kechiqishni ob‘ektning tarqalish egri chizig‘ida grafik ravishda rostlanuvchi 
kattalikning o`zgarishi boshlangan momentdan tarqalish egri chizig‘iga o`tkazilgan 
urinmaning absissa o`qi bilan kesishgan nuqtasigacha o`tgan vaqt davri bilan 
aniqlash mumkin. Oraliq kechiqish o`tish jarayonining ayniqsa dastlabki davrida 
ob‘ekt tarqalishining qiymati qancha katta bo`lsa, g‘alayonlovchi ta‘sir natijasida 
rostlanuvchi kattalikning o`zgarishi shuncha past bo`ladi. Shunday qilib, kichik 
o`zgarishli o`tish jarayonlari oraliq kechiqish avtomatik rostlash vazifalarini 

101 
yengillashtiradi. Oraliq kechiqish ob‘ektdagi sig‘imlar soni va oraliq qarshiliklar 
miqdori bilan aniqlanadi. Oraliq qarshiliklarning vaqt bo`yicha o`zgarishi oraliq 
kechiqish miqdorining ortishiga olib keladi. Rostlanuvchi ob‘ektning to`liq 
kechiqish vaqti 

sof kechiqish vaqti 

m
bilan oraliq kechiqish vaqti 

n
ning 
yig‘indisidan iborat:
n
т





(10.13) 
Kechikish rostlash jarayonining sifatiga yomon ta‘sir qilib, jarayonning 
turg‘unlik koeffitsiyentini kamaytiradi. To`liq kechiqish vaqti qancha ko`p bo`lsa, 
ob‘ekt ishini rostlash shuncha qiyinlashadi. Ba‘zan kechiqishning haddan tashqari 
kattaligi ob‘ektdagi rostlashni qiyinlashtiradi. Shuning uchun to`liq kechikish 
miqdorini iloji boricha kamaytirish maqsadga muvofiqdir. 

Download 3,59 Mb.