140
Yuqorida b‘ef bo`yicha rostlashda bitta datchik o`rnatilgan bo`lib, o`rnatilgan
sathda to`sqich bir tarafdan qarama-qarshi lekin bir biriga tang momentlar
ta‘mirida, ya‘ni to`sqichni og‘irligidan hosil bo`luvchi
moment va qarshi yuk
momenti hisobiga ikkinchi tarafdan sath datchikiga ko`rsatiluvchi gidrostatik bosim
ta‘sirida o`z holatida ya‘ni balans holatida bo`ladi.
Agar to`sqich oldidagi sath ko`tarilsa yoki pasaysa tenglik yo`qoladi va
to`sqich berilgan sath o`z holiga qaytishi uchun zarur bo`lgan kattalikka ochiladi.
Rostlash jarayonida turli tebranishlarni yo`kotish maksadida to`sqichlar tarkibiga
moyli amortizatorlar kiritiladi.
Pastki b‘ef bo`yicha sathni stabellash to`sqichi ham shu tartibda harakatlanadi,
lekin sath datchigi pastki b‘ef tarafidan o`rnatiladi.
Aralash rostlovchi avtomat to`sqich normal ish jarayonida pastki sath
bo`yicha
rostlashni amalga oshiradi, agar suv sathi yuqori b‘ef bo`yicha ko`tarilib
ketsa, yoki suv yetishmasligi natijasida kelsa suv ko`rib qolishi kuzatilsa avtomatik
ravishda yuqori b‘ef bo`yicha rostlash amalga oshiriladi. Bunday to`sqichlar
mahsus kameraga joylashtirilgan ikkita sath datchigiga (membranali pukak) ega:
ularning biri yuqori, ikkinchisi pastki b‘ef bilan bog‘langan. Yuqori b‘ef datchigi
belgilangan sath yuqoriga ko`tarilganda to`sqichni ochadi, shuningdek sath
minimal qiymatga erishganda uni yopadi. Bir vaqtni o`zida pastki b‘ef
kamerasidagi datchik uning belgilangan sathini ushlab turadi.
12.2-rasm.
Suv
sarfini
avtomatik
to`sqichi sxemasi: a) bitta tusqichli; b)
qushaloq tusqichli; 1- suv chiqaruvchi
qisim; 2- suv tagidagi devorlar;
3-qo`shaloq
egilgan
kaziroklar;
4- ko`taruvchi mexanizim; 5- suriluvchi
to`sqich;
12.3-rasm.
Suvni
sathini
me’yorlovchi «Neyrpik» tipidagi
gidravlik to`sqichlarning sxemasi:
a) yuqori bef bo`yicha; b) pastki bef
bo`yicha; v) aralash rostlovchi;
1-qalqovich; 2- to`sqich; 3-
aylanish o`qi; 4- qarshi yuk;
141
GTI larni avtomatlashtirishda suvni sathini tekis to`sqichlar yordamida pastki
b‘ef bo`yicha stabilovchi regulyatorning tarkibiy sxemasini ko`rib chiqamiz (12.4-
rasm). Suvni berilgan sathi 1-topshiriq bergach (zadatchik) yordamida belgiladi va
2-elementda amalda mavjud sath bilan solishtiriladi.
Agar belgilangan sathdan chetga chiqish mavjud bo`lsa 2-solishtirish elementi
3-kuchaytirish bloki (nul-organ) yordamida 5-ishga tushirgich orqali 6-elektr
yuritilgani harakatga keltiradi. Buni natijasida sath o`zgarishi
qiymati ishorasiga
ko`ra 7-to`sqich tengsizlik yo`qotilguncha va belgilangan sath o`rnatilguncha
ochiladi yoki yopiladi.
Sxemadan
ko`rinadiki,
yopiq
zanjirli
rostlash
tizimi
tarkibiga
kanalning o`lchash va rostlash elementlari 8-sath datchigi va 7-to`sqich
2.4– rasm. Suvni sathni pastki be’f bo`yicha stabillovchi regulyatorning tarkibiy
sxemasi
orasidagi masofaga ega bo`lgan qismi kiradi. Bu masofa bir necha un yoki yuzlab
metr masofani o`z ichiga olishi mumkin. Shuning uchun bu holda 8-datchik oraligi
bilan o`lchangan masofa bilan 7-to`sqich oralig‘idagi boshlang‘ich masofa
oralig‘ida kechiqish vaqti paydo bo`ladi. Shuning uchun rostlash sxemasiga 4 -
proporsional-impulsli rostlovchi organ kiritilishi maqsadga muvofiqdir. Bu
rostlagich rostlash vaqtida kechiqish vaqtini yo`qotishga xizmat qiladi. By oraliqda
rostlash jarayoni to`xtatiladi va to`sqichning elektr yuritmasi o`chiriladi.
Bunday
rostlagich proporsional - integral rostlagich deb yuritiladi, chunki bu holda berilgan
impulslar vaqti nomosik vaqtiga proporsional ravishda o`zgaradi. Shunday qilib,
suv tarqatishning bunday avtomatik boshqaruv tizimlarida boshqaruv ob‘ekti sof
kechiqish vaqtiga ega bo`lgani uchun impulsli ART larini qo`llash maqsadga
muvofiqdir. Sug‘orish kanali boshqaruv ob‘ekti sifatida
sof kechiqishdan tashqari
142
inersion kechiqishga ega. Shuning uchun u kechiqish vaqtiga ega bo`lgan davriy
inersion bo`g‘in ko`rinishida berilishi mumkin (T - vaqt doimisi).
Bu holda vaqt tavsifnomalari kanalni sathini rostlash tizimi uchun 12.5
- rasmda keltirilgan ko`rinishda berilishi mumkin/
12.5-rasm. Kanaldagi sug’orish tizimi rostlanuvchi parametrining o`zgarish
tavsifnomasi
Agar
h
1
- kirish kattaligi noldan birgacha sakrashsimon ravishda o`zgarsa 2-
chiqish signali ham toza kechiqish vaqti bilan sakrashsimon tarzda o`zgaradi ( t -
vaqti bilan) (12.5-rasm,
a, b
). Umumiy rostlash vaqti
t
kirish signalining o`zgarish
vaqtidan chiqish signaining o`rnatilgan vaqtigacha bo`lagan kattalikni o`z ichiga
oladi -
t+(3….5) T
(12.5-rasm,
v
), bu yerda ikkinchi qo`shiluvchi inersion
kechiqish vaqti hisoblanadi.
