182
Q
1
Q
2
+
-
H
0
1
2
3
4
5
u
~
3.3- rasm. Idishdagi suyuqlik satxini elektr rostlagichli ART ning prinsipial
sxemasi: 1- qalqovuch; 2- to„sgich; 3-elektrmotor; 4-potensiometr;
5-topshirgich
To„sgich o„z navbatida rezurvuar (idish)ga kelayotgan
suyuqlik miqdorini
o„zgartiradi, natijada suyuqlik sathi o„zgarib qalqovichni, u esa o‟z richagi orqali
qo„zg„aluvchan kontaktni avval siljigan yo„nalishga teskari tomonga siljitadi va
qo„zg„aluvchan kontakt yana qayta neytral holatga kelganda elektrmotor vali
aylanishdan to„xtaydi.
ARTni funksional sxemasini tuzish uchun boshqariladigan ob‟ektni,
boshqarish qurilmasining
funksional elementlarini, ularning kirish va
chiqish
kattaliklarini, shuningdek, ushbu kattaliklarining uzatish yo„nalishlarini aniqlab
olamiz va shartli belgilar bilan ifodalaymiz.
1) Boshqariladigan ob‟ekt(BO) - suyuqlik solingan idish (rezervuar),
uning
uchun kirish kattaligi to„sgichning siljishi yoki elektrmotor valini aylanish
burchagi (
) bo„ladi, chiqish kattaligi - ARTning boshqariladigan kattaligi-
idishdagi suyuqlik sathi (H )
183
2) Qabul elementi(QE) –sath datchigi - qalqovuch,
kirish kattaligi idishdagi
suyuqlik sathi (H), chiqish kattaligi qo„zg„aluvchan kontaktni siljish kattaligi (
l
qk
).
3) Topshiriq beruvchi - topshirgich element (TE) - potensiometrning
qo„zg„almas kontakti holatini o„zgartirish yo„li bilan chiqish kattaligi uchun etalon
qiymat hosil qilib beradi. Qo„zg„almas kontakt holati koordinatasi yoki siljish
kattaligi (
l
qsk
) TE uchun chiqish kattaligi bo„ladi.
4) Taqqoslash elementi(TqE)- potensiometr, ikkita kirish kattaligiga ega, bular
qo„zg„almas (
l
qsk
) va qo„zg„aluvchan (
l
qk
) kontaktlar siljish kattaliklari, chiqish
kattaligi - ular orasidagi farq (
l).
5) Kuchaytiruvchi element(KE) vazifasini xam potensiometr bajaradi, KE
uchun kirish kattaligi – potensiometrning qo„zg„aluvchan va qo„zg„almas
kontaktlari siljishlari farqi (
l), chiqish kattaligi - potensiometr chiqishidagi elektr
kuchlanish (
U):
6) Ijro elementi (IE) vazifasini ushbu ARTda elektrdvigatel bajaradi, uning
uchun kirish kattaligi potensiometrdan kelayotgan kuchlanish (
U), chiqish kattaligi
esa elektrdvigatel valining aylanish burchagi (
) bo„ladi:
184
Aniqlangan funksional elementlar sxemalaridan foydalanib,
kirish hamda
chiqish kattaliklarining uzatish yo„nalishlarini hisobga olgan holda ARTning
funksional sxemasini tuzamiz (3.4-rasm):
3.4-rasm. Idishdagi suyuqlik sathini elektr rostlagichli
ART ning funksional sxemasi
AMALIY ISH BO„YICHA HISOBOT MAZMUNI
1.Tanlab olingan
ABTning prinsipi sxemasi, tuzilishi va ishlash prinsipi
tavsifi.
2. Tizimning funksional elementlari va ularning kirish hamda chiqish
kattaliklari aniqlanadi, ularning sxemalari.
3. Funksional elementlar sxemalari va kirish hamda chiqish kattaliklarining
uzatish yo„nalishlarini hisobga olgan holdatuzilgan ABTning funksional sxemasi.
NAZORAT SAVOLLARI
1. Idishdagi suyuqlik sathini ART ishlashini tushuntiring?
2. Funksional elementlarning har birini ta‟rifini keltiring?
3. O‟z shaxsiy topshirig‟ingizda tizimni tashkil etuvchi funksional elementlari va
ularning tavsifini keltiring?
4. ART funksional sxemasini tuzish tartibini tushuntiring?
TAVSIYA QILINGAN ADABIYOTLAR
1. Igamberdiyev X.Z., Sеvinоv J.U.
Bоshqаrish nаzаriyasi. Darslik. – T.: «Fan va
texnologiya», 2018. - 336 b.
2. "Автоматлаштириш асослари" ўқув фанидан маърузалар матни. Тузувчи:
Абдазимов А.Д., Тошкент, ТошДТУ, 1999 й. - 95 б.
185
3. Юсупбеков Н.Р., Мухамедов Б.Э., Ғуломов Ш.М. Технологик жараѐнларни
бошқариш. - Тошкент: Ўқитувчи, - 1997. – 704 б.
Hisobotni bajardi _______________________"__"______ 20 __y.
f.i.sh., imzo
Hisobotni qabul qildi ______________________"___"_____ 20 __y.
f.i.sh., imzo
