201
8.3. Dumaloqchalarni tayyorlash texnologik jarayoni
Texnik
talablar.
Dumaloqchalarni
tashqi
va
ichki
yuzalarni
konsentratsiyaviyligiga yuqori talablar qo„yiladi. O„tqazma
konusga nisbatan
dumaloqchani radial tepishi joyizligi tashqi yuzalar bo„yicha 0,04mm. gacha va ichki
g„ovaklari teshiklari bo„yicha 0,08mm. gacha, qo„yi yonboshli tepish joizligi 0,1mm.
Dumaloqchani tekshirishda opravkani radial tepishi joizligi 0,005mm. gacha.
Yuzalarni o„qdoshligidan og„ishiga bunday talablar yuqori tezliklarda ishlovchi
urchuqlarni katta aylanishlarida iloji boricha kam disbalans bo„lishi kerakligidan
kelib chiqadi.
O„tqazma konusni profilli tayyorlamadan
tayyorlangan shpindellar uchun, radial
tepishi joizligi 0,02mm. va 0,015mm. chiviriqli tayyorlamadan tayyorlangani uchun.
Shuningdek qiyalik burchagi aniqligiga yasovchini to„g„ri chiziqlilik joizligiga va
ko„ndalang qirqimlarini shakli aniqligiga katta eitibor qaratiladi.
Dumaloqcha uchun material va tayyorlama.
Dumaloqchalar kulrang
cho„yandan tayyorlanadi, masasi 0,56 kg atrofida (8.5-rasm).
8.5-rasm. Urchuq dumaloqchasi
202
Dumaloqchalarni
donali
tayyorlamalardan
tayyorlash.
Urchuqlarni
dumaloqchalarini tayyorlash texnologik jarayoni 8.3- jadvalda keltirilgan.
Cho„yan tayyorlamalarga birlamchi
termik ishlov beriladi, bunda ular kamerali
gaz pechkasida 200-600
0
S. gacha qizdiriladi va havoda sovitiladi, g„alvir qilinadi,
so„ng ularga tokarli ishlov beriladi. Ishlov berish asosan
tokarli olti shpindelli
gorizontal tokarli avtomatlarda bajariladi.
Qo„llaniladigan dastgohda ikkita bo„ylama va ko„ndalang support
bo„ladi.Birinchi holatda ichini parmalash bilan bir vaqtda dumaloqchani shkivli
qismisilindri bo„yicha tokarlanadi,
hamda faska olinadi, yonboshiga ishlov beriladi.
Ikkinchi holatda dumaloqchani shkivli qismi qo„shimcha tokarlanadi ichi
zenkerlanadi va teshigi markazlashtiriladi. Uchinchi holatdashkivli qismiga shakldor
keskich bilan ishlov beriladi va o„tqazma konusini o„tishga parmalanadi. To„rttinchi
holatda konusli teshiklarga konusli razvertkalar bilan ishlov beriladi.
Shkiv qismi qirralari hamda qo„ng„iroqchani o„yiqchasi tokarlanadi. Beshinchi
holatda konusli teshiklar va yonboshlarga toza ishlov beriladi. Qo„ng„iroqchasiga
ishlov berishda ham olti shpindelli yarim avtomat ishlatiladi.
Tayyorlamasangali opravkaga o„rnatiladi, bunda asos yuza bo„lib
ichki yuzani
katta pog„onasi xizmat qiladi. Boshida qo„ng„iroqchani dumli qismi tokarlanadi,
so„ngra bu ish qaytalanadi hamda yonboshiga ishlov beriladi. To„rtinchi holatda
qo„ng„iroqchasilindri yakuniy tokarlanadi va dumaloqcha yonboshiga ishlov beriladi.
Beshinchi holatda o„yiqcha zenkerlanadi, oltinchi holatda
esa tayyor detali echiladi
va yangi tayyorlama o„rnatiladi.
Avtomatli operatsiyadan so„ng maxsus tokarli dastgohida dumaloqcha
opravkaga o„rnatiladi, bunda dastgohga o„rnatilgan opravkani yonli tepishi0,01mm
gacha, dumaloqcha profilini o„tqazma konusiga nisbatan tepishi 0,04 mm gacha,
so„ngra boshqa maxsus tokarli dastgohida konusli o„tkazma teshik kalibrlanadi
(razvertka yordamida).
Texnologik jarayondagi oxirgi operatsiya dumaloqchani butun profili bo„yicha
maxsus tokarli dastgohida polirovkalash xisoblanadi.
203
Nazorat operatsiyasida tashqi ko„rik o„tkaziladi. O„tkir qirralari bo„lishi
kerak
emas. Dumaloqchani yuzasida oldingi mexanik ishlov berishladan ozgina qoralik
bo„lishiga ruxsat etiladi. Yuzalar g„adir-budurligi, yuzalar tepishi va olingan
o„lchamlarni chizmadagilarga mos kelishi tekshiriladi.
Dumaloqcha yuzalarini o„tqazma konus bilan o„qdoshligi ichiga ishlov berishni
tanlangan
sxemasiga, tashqi profiliga toza ishlov berishdagi asoslash sxemasiga va
bevosita ushbu profilini tokarlash jarayoniga bog„liq bo„ladi. O„tkazma konus va
ichki yuzani katta pog„onasini bir vaqtda razvertkalash uchun maxsus razvertkadan
foydalaniladi.
Teshik katta pog„onasini tashqi profilini tokarlashda asos qilib olinadi. Bu holda
etarlicha bikr bo„lgan eyiluvchan opravkani aylanish aniqligi
va ishlov berilayotgan
detalni dastgohga nisbatan aniq joylashuvini taiminlash maqsadida ishlatish mumkin
bo„ladi. Ammo katta pog„onani o„rnatish asosi sifatida ishlatilishi faqat bu pog„onani
o„tqazma konus etarlicha o„qdosh bo„lganida samara beradi. Dumaloqchalarga
mexanik ishlov berish texnologik jarayoni to„liq bu shartlarni qondiradi.
