Kommunikativ kompetentlikka erishishda autentik (elektron)

– o‘z fikrini og‘zaki va yozma tarzda aniq va tushunarli bayon 
qila olish, mavzudan kelib chiqib savollarni mantiqan to‘g‘ri qo‘ya 
olish va javob berish;
– ijtimoiy moslashuvchanlik, o‘zaro muloqotda muomala 
madaniyatiga amal qilish, jamoaviy hamkorlikda ishlay olish;
– muloqotda suhbatdosh fikrini hurmat qilgan holda o‘z 
pozitsiyasini himoya qila bilish, uni ishontira bilish; 
– turli ziddiyatli vaziyatlarda o‘z ehtiroslarini boshqarish, 
muammo va kelishmovchiliklarni hal etishda zarur (konstruktiv) 
bo‘lgan qarorlarni qabul qila olish.
O‘quvchilarda kommunikativ kompetentlikni shakllantirish va 
rivojlantirishda autentik materiallarga alohida e’tibor qaratish lozim. 
Biroq til o‘qitish metodikasida autentik materiallardan foydalanish 
va eng so‘nggi axborot kommunikatsion vositalarining til ta’limida 
qo‘llanilishi ilmiy-nazariy yoritib berilgan adabiyotlar yetarli 
darajada deb aytolmaymiz. Chet tillarini o‘qitish tajribasiga ko‘ra 
o‘quvchilarni gapirishga o‘rgatishning asosiy talablaridan biri 
autentik materiallarni foydalanishdir. Shuning uchun ham bu sohada 
ilmiy-uslubiy adabiyotlar nihoyat darajada ko‘p bo‘lib, ona tilini 
o‘qitish bo‘yicha audiovizual materiallarni yaratishda ana shu 
adabiyotlarga tayanish mumkin.
Aynan audiomateriallar va tinglab tushunish mashqlari og‘zaki 
talaffuzni 
va 
yozma 
nutqni 
yaxshilash 
imkonini 
beradi. 
Videolavhalar esa nafaqat nutqiy, balki til o‘rganuvchilarning 
sotsiolingvistik 
va 
pragmatik 
kompetensiyalarini 
ham 
shakllantirishga xizmat qiladi. Videomateriallar vositasida turli 
nutqiy mavzular va vaziyatlarga oid voqea-hodisalar bilan kengroq 
tanishtirish nafaqat o‘quvchilarning lug‘atini boyitish, balki ko‘rilgan 
lavhalar asosida o‘z fikrini mustaqil bayon qilishga ham sharoit 
yaratadi. O‘zbek tilini ekran orqali o‘rgatish, avvalo, ta’lim 
oluvchining fanga qiziqishini uyg‘otish, har taraflama bilim olish, 
dunyoqarashini kengaytirishga yordam beradi. Biroq videolavhalarni 
ko‘rsatishdan maqsad faqat film tomosha qilishdan iborat bo‘lib 
qolmasligi 
kerak. 
Xadicha 
Muxitdinova, 
“Til 
ta’limiga 
videomateriallar 
qanday 
uyg‘unlashadi?”
1
maqolasida 
1
X. Muxitdinova. Til ta’limiga videomateriallar qanday uyg‘unlashadi? // Til 
va adabiyot ta’limi. – 2015. 8-son. – 15-16-b. 
141

videodarslarning ta’limiy samaradorligini oshirish o‘quv dasturiga 
mos maxsus videomateriallar tizimini hamda har bir videomaterialni 
taqdim etish yuzasidan maxsus metodik ko‘rsatmalar, ya’ni darsning 
ta’limiy maqsadiga mos keladigan topshiriqlar tizimini ishlab 
chiqishni talab etadi. Maqola muallifi rus metodistlarining 
tadqiqotlariga tayangan holda videomateriallar bilan ishlashning 
kengaytirilgan 6 bosqichli tizimini tavsiya etadi
1
:
1. Tayyorgarlik bosqichi.Bu mavzu yuzasidan qisqa kirish 
suhbati o‘tkazish yoki berilgan matnni o‘qitishdan iborat bo‘ladi. 
O‘quvchilarga avvaldan ushbu mavzuga tayyorgarlik ko‘rib kelish 
uy vazifasi sifatida topshirilishi ham mumkin. 
2. Videolavhani namoyish qilish.Bu bosqichda videomaterial 
diqqat bilan kuzatiladi, berilgan savollar asnosida qisqa savol-javob 
o‘tkaziladi.
3. Lavhani yana bir bor ko‘rish.Bu jarayonda ko‘rilgan matn 
mazmunini eslab qolish, ayrim tayanch so‘z va birikmalarni yozib 
olish amali bajartiriladi. 
4. Tayanch so‘z va birikmalar asosida matnni tiklash yoki ijodiy 
matn tuzish. 
5. Tuzilgan matnlarni o‘qish, berilgan savollarga javob berish. 
6. Tasvirlardagi milliy-madaniy xususiyatlarni aniqlash va tahlil 
qilish. Ushbu bosqich o‘quvchilarda sotsiolingvistik va pragmatik 
kompetensiyani shakllantirishga, o‘quvchilarning o‘rganilayotgan til 
madaniyati bilan kengroq tanishishiga yordam beradi. So‘nggi 
bosqichda o‘qituvchi o‘quvchilarni ko‘zda tutilgan maqsad tomon 
yo‘naltirib turishi, ayrim noto‘g‘ri izohlarni to‘g‘rilab borishi lozim. 
Shuningdek, o‘quvchilarni yangi tayanch so‘zlar bilan tanishtirish, 
xususan, milliy-madaniy leksikaga oid so‘zlarni alohida sharhlab 
borishi kerak bo‘ladi. Olimaning fikricha, ta’lim jarayonidan kelib 
chiqib, yuqoridagi bosqichlarni qisqartirish mumkin. Biroq bunda 1-, 
2- va so‘nggi 6-bosqichlar, albatta, saqlab qolinishi kerak. 
Muallif 2009–2010 o‘quv yilida Moskva davlat lingvistik 
universitetida o‘zbek tilini xorijliklarga o‘qitish jarayonida 
“Toshkentim – onam”, “Namanganning olmasi” qo‘shiqlari bosqichli 
1
О.П.Быкова. Учебные модули для работы с видеоматериалом // Русский 
язык за рубежом, 2009, №2, С. 34. 
142

ketma-ketlik asosida o‘rgatilib samarali natijaga erishilganligi 
ta’kidlangan.
Maqolada keltirilishicha, o‘zbek tili darslari samaradorligini 
oshirish maqsadida 2011-yilda ilk tajriba sifatida uzviylashtirilgan 
o‘quv dasturidagi 5-sinf mavzularining 40 foizi uchun audiomatnlar 
va videolavhalar ishlab chiqilgan, 2013-yilda 6-sinf va 7-sinf 
“O‘zbek tili” darsliklaridagi mavzularning 70 foizi uchun 
videolavhalar majmuasi tayyorlangan. O‘zbek tili fanidan birinchi 
marta 6–7-sinflar uchun “O‘zbek tili” darsliklarida bevosita 
darslikdagi mavzular va topshiriqqa mos ravishda 17 ta 
videolavhadan iborat videodisk majmuasi yaratilgan.
X.Muhiddinovaning mehnatlari natijasida mavjud metodik 
adabiyotlardan farqli ravishda 6–7-sinflar uchun o‘zbek tilidan 
metodik 
qo‘llanmalardagi 
dars 
ishlanmalarida 
audio 
va 
videomateriallardan darsning qaysi bosqichida va qay tarzda 
foydalanish yo‘l-yo‘riqlari ham bayon etilgan.
Hozirgi kunda ta`lim jarayonida audiovizual materiallardan 
foydalanishda Power Point dasturidan foydalanilmoqda, ammo 
animatsiyalar, 
gif. 
formatdagi 
rasmlardan 
foydalanishda 
o‘qituvchilar didaktik, ergonomik, psixologik talablarga rioya 
qilmayaptilar, shriftlarga qo‘yiladigan talablarni e’tiborga olmaslik, 
shuningdek, grammatik va orfografik xatolar, imlo qoidalarining 
buzilishi, stilistik kamchiliklar, ranglarning uyg‘unligiga rioya 
qilinmasligi, ya’ni ranglar balansining buzilishi, dinamik vizual 
ma’lumotlarning ortiqcha joylashtirilishi, fonning noto‘g‘ri tanlanishi 
kabi holatlar kuzatiladi. Ko‘p hollarda o‘quvchilarning e’tibori 
chalg‘ituvchi animatsiyalarga qaratilib, asosiy nazariy ma’lumotlar 
ikkalamchi bo‘lib qolmoqda. Shu bois autentik materiallarni 
tayyorlash va foydalanishda fan o‘qituvchilari metodistlarning 
ko‘rsatmalari bilan tanishishlari va ularga amal qilishlari zarur. 

Download 3,18 Mb.