280
Ko’pchilik hasharotlarning og’iz apparatlari kemiruvchi va so’ruvchi bo’lib,
kemiruchilari o’simlik mevasi, bargi, tanasi, po’slog’i va boshqa organlarini
kemirib oziqlansa, so’ruvchi xashoratlar o’simlik sharbatini so’rib oziqlanadi.
Shuning uchun tut daraxitining zararkunandalari uning
organlarini zararlashiga
qarab ikki xilga bo’linadi:
1. So’ruvchi zararkunandalar,
2. Kemiruvchi zararkunandalar.
281
So’ruvchi zararkunandalar. So’ruvchi zararkunandalar asosiy o’simlik
barglarini,
yosh
navdalarini
shirasini
so’rib
oziqlanadi.
So’ruvchi
zarakunandalarga komstok qurti, o’rgimchak kana, tripslar, tut qalqondori kabilar
kiradi.
Komstok qurti – Pseudococcus comstoki Kuw. Bu zararkunanda
Mumsimonlar yoki soxtatukchalilar (
Coccidae) oilasining vakillaridan biridir .
Komstok qurti eng hafli hasharotlardan biri xisoblanib buni Amerikalik
entomolog Dj. G. Komstok degan olim aniqlagan bo’lib, qurtning nomi shuning
nomiga qo’yilgan. Bu hasharot tut daraxitidan tashыari 300
dan ortiq turdagi
mevali daxtlarni, sabzovot o’simliklarini tanasini , bargini,
mevalarini, gullarini,
yosh navdalarini va ildiz shiralarini so’rib o’simlik organlarida to’da to’da
komstok qurtining mumsimon oq chiqindilarini hosil qiladi.
Ular teng qanotlilar otryadi, mumsimon qurtlar
- Pseudococcidae oilasiga
mansub. Komstok qurti tut daraxtidan tashqari, shaftoli, katalpa, anor shuningdek
makkajo’xori, kartoshka, sabzi, lavlagi, karam, pomidor, qovoq, qovun, tarvuzga
va bir qancha boshqa ko’pgina daraxtsimon va o’tsimon o’simliklarga zarar
yetkazadi. Komstok qurti anchagina ko’payganda barcha o’simlik larning
o’sishini
sekinlashtiradi, daraxt va butalarning shoxlarini qing’ir-qiyshiq qilib
qo’yadi, mevali ekinlar, ildizmevalar va tuganak
mevalilarning hosilini
kamaytiradi hamda sifatini pasaytiradi.
Kostok qurtini vatani Yaponiya bo’lsada u Janubiy Qozog’iston, Tojikiston,
markaziy Gruziyada, Xitoy, Tayvan, Hindiston, Yangi Zelandiya, Keniya, AQSh,
Kanada, Angliya, Rossiya, Ukrainada, Moldaviyada, O’zbekistonda tarqalgan.
Erkagi 3-4 mm uzunlikda bo’lib,tanasining usti oq mumsimon tezak bilan
qoplangan, chetlarida 17 juft mumsimon o’siq, shu jumladan tana uzunligining
yarmigacha boradigan ikkita uzun dum ipi bor. Erkagini qanoti 1,0-1,5 mm
uzunlikda, qizg’ish-jigar rangli, ko’zlari qora bo’lib, qizil doiralar bilan o’ralgan.
Boshdagi mo’ylovlari 10 bo’g’imli,
tuxumi ovalsimon, bir tomoni uchqur, och
sariq, keyinchalik sarg’ish pushti rangli, tiniq bo’ladi.
