105
PILLALARNI MORFOLOGIK BELGILARI
Mashg’ulotning maqsadi: Talabalarni tirik pillalarning morfologik tuzilishi,
shakli, rangi, ko’rinishi bilan tanishtirish.
Topshiriqlar:
1. Tut ipak qurti pillasining morfologik belgilarini o’rganish uchun har xil
shakldagi pillalarni olib, tashqi tuzilishi bilan tanishish.
2. Turli xil katta-kichiklikdagi pillalarning og’irligi, hajmi, erkak va urg’ochi
pillalarning o’rtacha og’irligini aniqlashni o’rganish.
3. Tirik pillani olib uzunasi bo’yiga kesib, pillaning ichki tuzilishi hamda pilla
qobig’ining tuzilishi, g’umbakning joylashishi va qurtning g’umbakka
aylanishi
oldidan tashlagan po’sti bilan tanishish.
4. Kuzatilgan obyektning rasmini chizish.
Kerakli materiallar va jihozlar: Uslubiy qo’llanmalar, kichik va katta
yoshdagi qurtlarni boqish uchun agrotexnika qoidalari: qurt boqish maydoni,
qurtlarni
oziqlantirish, sarflanadigan barg miqdori, qurtlik davrining yoshlari
bo’yicha davom etishi kabi jarayonlar aks ettirilgan jadvallar.
Asosiy tushunchalar: Pilla ipak qurti g’umbagining
tashqi muhit
ta’sirlaridan va dushmanlaridan saqlovchi mudofaa qatlamdir. Pilla qobig’i
g’umbakni harorat va namlikni keskin o’zgartirishdan ham saqlaydi va suvni
o’tkazmaydi.
Tut ipak qurti lichinkalik davrining oxirgi (beshinchi yoshining keyingi)
kunlarida oziqqa to’ygach barg yemay qo’yadi va ichagidagi suyuq
moddalarning qoldiqlarini chiqarib tashlaydi.
Natijada qurtning hajmi
kichiklashadi, rangi och sarg’ish rangga kiradi va pilla o’rash uchun joy qidira
boshlaydi. Bunday qurtlar oziqqa "to’ygan" va "yetilgan" qurtlar deb ataladi.
Qurt p i l l a o ’ r a s h uchun qulay joy topgandan keyin dastavval
"o’rmoncha" yasaydi. Bunda qurt avval bo’shliq hosil qiladigan novdachalarni
ipak tolalari bilan bir-biriga tutashtiradi. Bunda ipak qurti oldindan o’rab
qo’ygan ipak qavatiga soxta
oyoqlari yordamida tayanib, boshi bilan tebranma
106
harakat qiladi va ipak tolalarini sakkizliklar yoki sinusoidal egri chiziqlar
shaklida taxlaydi. Bir jarayon seriya yoki "paket" deb ataladi. Hap bir paketda
15-25 ta sakkizliklar bo’ladi. Ipak qurti bitta paketni yasab bo’lgandan
keyin
boshini bir oz ko’tarib, ipak chiqarishni to’xtatmasdan, boshini pastga tushirib
yangi paket yasay boshlaydi.
To’rtinchi ipak o’rash davrida ipak qurti oxirgi,
pillaning ichki qavatini
hosil qiladi. Bu qavat noto’g’ri shakldagi xalqalar ko’rinishida o’raladi. Ipagini
tortib bo’lmaydigan g’ovak parda hosil bo’ladi. G’umbakning boshi turadigan
joyda bu parda yana ham g’ovakroq tuzilgan bo’lib, asosiy qobiqdan bir oz
qochibroq turadi.
