37-rasm. Yashiklarga pilla solish uchun moslama.
38 -rasm. Pilla bilan to’ldirilgan konteyner.
39-rasm. Elektryuklagich konteyner bilan.
Pillalarni tayyorlash va ularga birinchi ishlov berish yangi texnologiyasining
boshqa texnologiyalardan farqi, xo’jaliklardan pillalarning yetilib kelishini
rejalashtirish, pillaxonalarda pillalarga birinchi ishlov berish mavsumini
o’zaytirish, hamda pillalarni qabul qilishdan tortib, saqlash va tashishdek
texnologik jarayonlarning maxsus yashiklar va asbob-uskunalar yordamida, qo’lda
bajariladigan og’ir mexnatni mexanizasiyalashdan iborat.
Olib borilgan izlanishlar va keng ko’lamdagi ishlab chiqarishdagi tajribalar,
123
pillalarga birinchi ishlov berishni issiqlik agregatlardan (SK-150 K) to’liq kuritish
90
0
S - 6 soat davmida va yarim quritish 90
0
S- 3,5 soat davomida pillalarni
o’tkazish bilan birga, mavsumning o’rtasida pillalar juda ko’p kelishi munosabati
bilan, yuqoridagi rejimlarda kelayotgan tirik pillalarni to’liq ishlov berish mumkin
bo’lmaydi. Pillalarni uzoq muddat saqlaganda kapalaklarning tizib chiqish
mumkinligining oldini olish maqsadida bir qism pillalarning g’umbagini ximyoviy
yo’l bilan brommetil gazining 60 g\m
3
konsentrasiyasida, uch soat davomida ishlov
berish, yaxshi natijalar olish mumkinligini isbotladi.
40-rasm.« SK- 150 –K1» quritgichni chizmasi.
1.Pilla saralaydigan bunker va transpartyor; 2.pilla taminlovchi transpartyor;
3.quritgich kamerasi; 4. Tepadagi jaluza; 5. gorizantal transpartyorlar; 6. Kameraga
issiq havo yo’naltirgichlar; 7.bug’ geniratori; 8.kalorifer; 9. Suv baki; 10. Pastki
jaluza; 11. Sovituvch kamera pirpiragi; 12. Quruvchi havo pirpiragi; 13. ishlatilib
bo‘lgan xavoni yana qurituvchi kameraga xavo yo‘naltirish moslamasi; 14.
sovutish kamerasi; 15. suv purkagich disk.
Pillalarni tayyorlash va birinchi ishlov berishdagi barcha texnologik
jarayonlar asosan uch etapga bo’linadi:
124
1. Qurt boquvchi oilaviy pudratchilar pillalarni dastalardan terish, losdan
tozalash, navli pillalar aralashmasi, navsiz (dukurma, dog’li, teshik va boshqa
formadagi pillalar) va qorapachoq pillalarga ajratish bilan shug’ullanadilar.
Bu ishlar bajarilgandan sung pillaxonadan, shartnomada ko’rsatilgandek
keltirilgan 20 kg lik yashiklarga navlar aralashmasini, navsiz va qorapachoq
pillalarni aloxida-aloxida solib tayyorlab qo’yadilar. Pillalarni tashish uchun kerak
bo’lgan miqdordagi yashiklarning sonini aniqlash va ularni pillaxonadan qurt
boquvchining uyiga oldirib kelish ishlarini, uchastka va pilla brigadirining
talabnomasi asosida, pillaxona mudiri amalga oshiradi.
Pillalar tashib kelinayotgan davrida qurt boquvchinikidan qabul punktgacha
va qabul punktdan pillaxonagacha pillalar usti yopilib ular yomg’irdan, to’g’ri
tushadigan quyosh nuridan hamda changdan muxofaza qilinishi shart.
2. Xo’jaliklardan keltirilgan pillalar qabul qilib olingandan so’ng ular
yashiklarga
maxsus
moslama
yordamida
solib
to’lg’azilgandan keyin
konteynerlarga taxlash va ularni vaqtincha saqlash joyiga avtokarlar yordamida
tashib, olib borib qo’yish amalga oshiriladi.
3. Pillalarga birinchi ishlov berish. Bunda pillalar zagotpunktlardan
pillaxonaga tashib kelinadi. Agar qabul punkti pillaxonaning xududida joylashgan
bo’lsa, qabul punktidan issiqlik agrigati joylashgan ayvon tagidagi kutish joyiga
yana avtokarlar yordamida tashib o’tiladi. Shuning orasida pillalar konteynerda
turgan xolatida konteyner va yashiklar oldindan tortilib, og’irligi aniqlanib
qo’iladi. Punktdan keltirilgan pillalar pillaxona mudiri tomonidan tarozidan
o’tkazilib, qabul qilinib olinadi. Pillalar kutish joyiga qo’yilganda, qabul qilingan
kuniga qarab navbati bilan konteynerlar orasida eni 0,5-1,0 m bo’lgan o’tish joyi
qoldirilib birin ketin qator qilib qo’yiladi.
Pillalarni bir xil rejim asosida quritish yo’lida, tirik pillalarni konteynerda,
yashiklarga solingan xolda kimyoviy ishlov berib g’umbagini jonsizlantirib,
so’ngra yashiklarda birnecha kun saqlab undan so’ng, agregatlarda quritish
mumkin.
Bir kunda tayorlanayotgan pillaning miqdori quritish agregatining bir sutkalik
125
quvvatidan ortiq bo’lgan va kelasi kunning oxirigacha agregatdan o’tmay qolgan
pillalar fumigasiya yo’li bilan ichidagi qo’g’irchog’i jonsizlantiriladi. Shu yo’l
bilan qo’g’irchoqlar xayoti (nafas olishi va parlanishi) xisobiga og’irligini
yo’qotilishi, bir kg quruq pilla olish uchun xo’l pillaning sarf bo’lish
koeffisiyentlar yomonlashuviga yo’l qo’ymaslik maqsadida amalga oshiriladi.
Tirik pillalar qancha ko’p saqlansa ularning og’irligi shuncha kamayib boradi.
Pillalar 3-4 kunlik davrigacha qurt va qo’g’irchoqning xayoti hisobiga o’z
og’irligini kam yo’qotadilar, so’ngra bu yo’qotish ortib boradi va bir sutkada
normadagi 1,25% namlik urtacha 7-chi kuni 2.81 va 8-chi kuni 3.13% yo’qotadi.
Tirik pillalarni ichidagi g’umbagini kimyoviy yo’l bilan (masalan brommitil
gazi) tagi asfaltlangan yoki betonlangan va odamlar ishlaydigan yerdan 50 m.
narida joylashgan ayvon tagida amalga oshiriladi. Bitta gruppaga faqat bitta zot
yoki duragaylarning pillasi solingan konteynerlar joylashtiriladi.
Tirik pillalarning g’umbagini brommetil bilan o’ldirish jarayoni tuman va
viloyat fumigasiya bo’limlarining mutaxassislari tomonidan amalga oshiriladi.
Fumigasiya qilishga mo’ljallangan pillalarning (konteyneri bilan) usti polietilen
palatkalari bilan yopilib, bu palatkalarning pastki qismi germetizasiya qilish uchun
qum solingan qopchalar bilan bostirib chiqiladi.
Tirik pillalar 2-7 sutka ichida agregatning quvvati yetmay ortib qolgan bir
qismi o’z navbati bilan fumigasiya qilinadi, so’ng pillaning kelishi quritish
agregatining bir sutkalik quvvatidan pasaygandan so’ng 8-9 kun, bir qism va
keyingi kunlarda, yana besh kun davomida fumigasiya yo’li bilan qo’g’irchog’i
jonsizlantirilgan pillalar kunma-kun yig’ilish navbati asosida issiqlik agregatida
mo’ljallangan namlikka yetgunga qadar quritiladi. Toshkent pillaxonasida
pillalarni tayyorlash va ularga birinchi ishlov berish yangi texnologiyasi
qo’llanilib, ishlab chiqarish sharoitida tekshirilib ko’rilganda, faqat pillalarni yerda
saqlamay ularni yashiklarda saqlab va tashilganda dog’li pillalarning hajmi ikki
barobar kamayishiga (30,2-0,3 % eski va yangi texnologiyada 16,3 – 0,4 %) va
pilla qobig’i ezilgan pillalar 8,6 marta (15,6 – 0,3 dan to 1,3 – 0,2 % gacha)
qisqargan.
126
Yangi texnologiya qo’llanilganda navli pillalarning miqdori kontrolga
nisbatan 27,1 % ko’payib, dog’li pillalar,10,1 va chuvalanmaydigan pillalar 4,2%
kamaygan. Navli pillalarning ko’payishi hisobga ipak chiqish miqdori ham 2,1%
dan 6,2% ga ko’paygan.
Eski texnologiya, ya’ni pillalarni yerda saqlash, qo’lda bajariladigan
ishlarning ko’payishidan tashqari, pillalarning sifatining juda pasayib ketishiga va
dog’li, ezilgan pillalarning ko’payishiga olib kelishini Marg’ilon ipak
kombinatining pillaxonasida o’tkazilgan tajribalarning natijalarida ham yaqqol
misol bo’la oladi. Masalan: tajriba yakunlari uch yil mobayinida o’rtacha ezilgan
pillalarni 19.7% va dog’li pillalarning miqdori 24.7% ga oshganligini ko’rsatadi.
Har bir pilla yetishtiradigan xo’jalikda pillalarni terish oldidan bo’sh va qattiq
idishlar keltiriladi, ular terilgan va losdan tozalangan tirik pillalar bilan to’ldiriladi.
GOST talablariga rioya qilgan holda navli, nuqsonli va qorapachoq pillalar
alohida-alohida terilib yashiklarga solinadi. Shu qattiq idishlarda pillalar tayyorlov
punktlariga olib boriladi va ularni u yerda davlat standarti bo’yicha qabul qilinadi.
Binobarin, qabul punktida pillalar qattiq standart idishlarga ag’dariladi, keyin ular
shu qattiq idishlarda pillalarga dastlabki ishlov berish bazasiga jo’natiladi va u
yerda dastlabki ishlov beriladi. Shundan keyin qurigan yoki yarim quruq pillalar
qaytadan yashikka solinadiYarim quruq pillalarni to’liq quritish yashiklarda davom
ettiriladi. Buning uchun yashiklar bir qatordan olib boshqa qatorga taxlanadi, bu
ularning tez qurishiga imkon beradi. Yashikdagi quruq pillalar kam almashtiriladi,
ya’ni pillalar ag’darilib, qaytadan o’z idishiga solinadi, keyin qurigan pillalar
davlat standartiga asosan qoplarga joylashtiriladi.
Yaponiyada pillalarni qabul qilish va dastlabki ishlov berish hamda ularga
haq to’lash bizdagiga qaraganda boshqacha tashkil etilgan. Fermer xo’jaliklari yoki
qishloq kooperatorlari tirik pillalarni bevosita pillakashlik fabrikalariga
topshiradilar, ular pillalar g’umbagini o’ldirib, uni to’la quritishni «Yamato-
Sanko» quritgichlarida amalga oshiradilar. Pillalarga ishlov berishning hamma
davrlarida va tashishda qanordan foydalanadilar.
|
