130
Pilla o’rash jarayoni tugagach, qurtlar pillaning ichida g’umbakka
aylanadi. G’umbak esa o’z navbatida kapalakka aylanadi. G’umbak
kapalakka aylanib bo’lgach, kapalak so’ruvchi qopchig’ida hosil bo’lgan
suyuqlikni ikki-uch tomchisini og’iz bo’shlig’i orqali bosh tomonidagi pilla
qutbiga tomizadi. Natijada, suyuqlik bilan ho’llangan pilla qobig’ining
serisini eriydi, u serisinni eritgani uchun uni serisinaza fermenti deb ataladi.
9
Kapalak shu joydagi yumshagan ipak tolalarini oyoqchalari bilan chetga
suradi, so’ngra
teshik ochib, tashqariga chiqadi. Bunday teshik pillalar yigirish
uchun yaroqsiz hisoblanadi. Shuning uchun pilla ichidagi g’umbakning kapalakka
aylanishini oldi olinadi, ya’ni ular o’ldiriladi va bu ish ikki bosqichdan iborat.
Pilla ichidagi g’umbakni o’ldirish (uning kapalakka aylanib, pillani teshib
chiqishi oldini olish) va .pilla ichida o’ldirilgan g’umbakni quritish. Pillalarning
o’lgan g’umbagi bilan (tirik g’umbaklarga xos bo’lgan miqdordagi namlik bilan)
saqlash, uni muqarrar mog’orlashga
olib keladi, ya’ni ipak mahsulotining tarkibi
buziladi. Odatda, g’umbakni quritish vaqtida uning namligi yo’qoladi, ammo pilla
qobig’i tarkibidagi namlik o’z me’yorida saqlanishi kerak ,chunki pilla qobig’idagi
tabiiy namlikning yo’qolishi pilladan olinadigan ipak mahsulotining buzilishiga
olib keladi.
Shunday bois, pillalarga dastlabki ishlov berish (PDIB) ikki jarayondan
iborat: pilla ichidagi g’umbakni o’ldirish va o’ldirilgan g’umbak tanasidagi
namlikni me’yoriga keltirish (ammo shu narsaga e’tibor
berish kerakki,
pillalardagi, aniqrog’i g’umbakdagi namlik miqdori 10% atrofida bo’lsin).
Pilla ichidagi g’umbakni turli yo’llar bilan o’ldirish mumkin. Jumladan, tik
tushayotgan quyosh nurida, issiq havoda (60
0
S darajadan kam bo’lmagan), issiq
suv bug’ida, turli zaharli moddalar bug’ida, radioaktiv nurlarda,
turli
kuchlanishdagi va har xil ko’rinishdagi elektr toki ta’sirida hamda sovuq omillarda
(suyuq azot va boshqalar), vakuumda va boshqa fizik ta’sir ko’rsatish yo’li orqali
amalga oshirish mumkin.
9
9
2.
Kamal Jaiswal
/
Sunil P. Trivedi
/
B. N. Pandey
:MoricultureAph Publishing Corporation (2009)
131
Yaponiyaning Nagano prefekturasidagi “GUNDZE” firmasining pillakashlik
kombinatida 90 t va Gurjistonning Samtredia pillakashlik fabrikasida 70 t tirik pilla
sig’adigan omborxona – sovutgich qurilgan. Bu omborxona – sovutgichda
pillalarning g’umbagi ikki bosqichda o’ldiriladi: birinchi bosqichda, tirik
pillalarning g’umbagi 0….
4
0
S harorat va 80-85% namlikdagi omborxona –
sovutgichga joylashtiriladi. Ular 60 kundan keyin kapalakka
aylanish qobiliyatini
yo’qotadi, chunki bunday sharoitda ularning hayot faoliyati juda pasayib ketadi,
natijada tanasidagi ehtiyot (zapas) moddalarning bir qismini sarflaydi.
Ikkinchi bosqichda, asosan pillalarni sublimasiya shaklida quritish amalga
oshiriladi, unda havo harorati
12…
15
0
va 60-65% kam nisbiy namlikda ushlab,
kuniga omborxona havosi 12 marta shamollatib turiladi.
«Simpleks» pilla quritgichi uch xil tartibda ishlashi mumkin:
1. G’umbaklarni o’ldirish;
2. G’umbaklarni o’ldirish va yarim quritish;
3. Tirik pillalar g’umbagini o’ldirish va to’la quritish.
Yashikli «Simpleks» pilla quritgichi 1-12 ta tik bo’limdan iborat. Vaqti-vaqti
bilan pillalarni joyi yuqoridan pastki yashikka sig’adigan miqdorda o’zgartiriladi.
Bo’lmaga kelayotgan havo olovli kalorifer bilan qizdiriladi.
Pastki bo’limga yo’naltirilayotgan havoning harorati 50
0
S yetgach yuqoridagi
yashikka tirik pillalarni solishga kirishiladi. Quritish bo’limining har bir yuqorigi
yashigiga 40
sm qalinlikda, ma’lum balandlikda belgilangan chiziqgacha tirik
pillalar solinadi. Yashikli «Simpleks» pilla quritgichni bir me’yorda ishlashi uchun
quritish bo’limining yuqori yashigiga bir xil vaqt oralig’ida, taxminan har 15 min
dan keyin pilla solish amalga oshiriladi. Agar pillalarni quritishning belgilangan
texnologik jarayoni tugasa va to’rtinchi yashikdagi pillalar havo quruqligi
holatigacha quritilgan bo’lsa, u vaqtda keyingi pillalarni bir yashikdan boshqasiga
tushirish quyidagi tartibda amalga oshiriladi. Shiber-qopqoq berkitiladi, to’rtinchi
yashikni
qaytarma eshikchasi ochiladi; to’rtinchi yashikdagi pillalar chiqarib
olinadi va yashik pillalardan bo’shashi bilan uning qaytarma eshigi zich qilib
yopiladi, shiber-qopqoq suriladi va pillalarni yuqorigi yashiklardan pastkisiga
132
to’kish birin-ketin amalga oshiriladi; uchinchi yashikdan to’rtinchisiga;
ikkinchisidan uchinchisiga;
birinchisidan ikkinchisiga; birinchisiga esa yangi tirik
pillalarni ma’lum miqdorda solinadi.
