107
Pillaning tuzilishi. Ipak qurti pilla o’rab bo’lgandan keyin po’st tashlaydi
va g’umbakka aylanadi.
Yetilgan pilla, pilla qobig’idan, g’umbak va ipak
qurtining g’umbakka aylanish davrida tashlagan terisidan tuzilgan bo’ladi.
Pillaning tashqi ko’rinishi turli xilda bo’lib, asosan rangi, shakli,
katta-
kichikligi va donadorligi bilan farq qiladi. Pillalarning rangi nihoyatda xilma-
xil: oq kul rang, tovlanadigan oq (marvarid rang), sariq, pushti, ko’kimtir,
sarg’ish va boshqa ranglarda bo’ladi. Bular ipak
qurti gemolimfasiga tut
bargidan kirib turuvchi pigmentlarga - bo’yoq moddalarga bog’liq bo’lib,
zotlarning xarakterli belgilaridir. Ammo bir zotning pillalari tovlanishi
jihatidan turlicha bo’lishi mumkin. Sanoatbop pillalarning rangi sof oq bo’lishni
talab qiladi, chunki ularni turli xil rangga bo’yash qulay.
Pillalarning shakli, katta-kichikligi hamda vazni ularning tabiiy belgilari
hisoblanadi, ammo ipak qurtining rivojlanish sharoiti
va qisman dastaning
xususiyatlariga qarab bu belgilar turlar va zotlar ichida ham o’zgarishi mumkin.
Pillalar shakli jihatidan sharsimon (yumaloq) tuxumsimon (oval), duksimon va
silindr shaklida bo’lishi mumkin. Tuxumsimon va silindr shaklidagi
pillalarning beli salgina yoki juda ingichka bo’lishi mumkin.
Pilla qobig’i tashqi qavatlarining xususiyatlaridan biri uning donadorligidir.
Donadorlik pilla qobig’ining asosiy qismi o’rala boshlash vaqtida ko’proq ipak
chiqarilib
yuzaga keladi, natijada pilla sirtida donadorlik hosil qiluvchi
do’mboqchalar paydo bo’ladi. Do’mboqchalarning katta-kichikligi chuvalgan
qavatdagi ipak tolalarining oralig’iga, sakkizliklarning
kengligiga va ipak
tolasining yo’g’on-ingichkaligiga bog’liq. Beli ingichka pillalarning uzunligi
(bo’yi) yo’g’onligi yarim sharlarning ko’ndalang kesimining eng katta va
ingichka joyi kesimi eng kichik bo’lgan joylaridan o’lchanadi. Pillalarning katta-
kichikligi qurtning zotiga bog’liq bo’lib, ko’pincha
boqish sharoiti ham katta
ta’sir qiladi. Ozuqaga to’ymagan qurtlar kichik pilla o’raydi. Urg’ochi pillalar
erkak pillaga nisbatan yirikroq bo’ladi.
Pillalarni dastalardan terib olish vaqtiga kelib, tirik pilladagi pilla
qobig’ining vazni 10-24% ni tashkil etadi. Erkak qurtlarda urg’ochilarga
108
nisbatan pilla qobig’i
birmuncha ortiqroq bo’ladi. G’umbagi o’ldirilgan va
havoda quritilgan pillalarning qobig’i pilla vaznining 43-50% ini tashkil etadi.
Pillalarning biologik va ayniqsa, texnologik xossalariga
irsiyatdan tashqari
pilla o’rash sharoiti-harorat, namlik, yorug’lik, aerasiya, dastalarning miqdori
va sifati ham katta ta’sir etadi.
