O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti

139 
Kompyuterda hal qilinayotgan masalalarning koʻpchiligi intellektual 
hisoblanmaydi. Lekin qoʻyilgan masala murakkab boʻlib, agar uni echishning aniq 
uslubi (algoritmi) topilgan va unga mos dastur ishlab chiqilgan boʻlsa, u ishni 
intellektual yoki haqiqatdan ijodiy hal qilingan deb hisoblasa boʻladi. Demak, 
intellektual tizimning asosiy vazifasiga toʻplangan bilimlar bazasini tadbiq etish va 
undan foydalangan holda murakkab masalalarni echishning optimal yoʻllarini 
izlash, hamda uning echimini topish ham kiradi. 
Haqiqiy voqelikni toʻla bilish, axborotlar bilan chiqish, qayta ishlangan 
axborotlarni saqlash va ulardan foydalanish imkoniga ega boʻlgan tizimlarga 
bilimlar bazasi deyiladi. Ular tarkibiga ma‘lumotlar bazasi va dasturiy vositalar 
kiradi. Bilimlar bazasini unga qoʻlllaniladigan interfeysiga koʻra shartli ravishda 
uchga ajratish mumkin. 
Birinchisi -intellektual axborot izlash tizimlari. Bu tizim orqali ish joyidan 
turib bilimlar bazasidan kerakli axborotni izlash va tarmoq kutubxonasidan 
foydalanish mumkin. 
Ikkinchisi -hisoblash mantiqiy tizimlari. Ular yordamida modellarning 
murakkabligiga qaramasdan boshlangʻich ma‘lumotlar asosida boshqarishning 
ilmiy masalalarini rejalashtirish va loyihalashtirish masalalarini hal qilish mumkin. 
Uchinchisi - ekspert tizimlar. 
Ekspert tizimlar yangi turdagi tizim boʻlib, axborot -izlovchi va avtomatik 
boshqaruv tizimlardan sifat jixatdan shu bilan farq qiladiki, bunday tizimlar 
qiymat (ma‘lumot)lar bilan emas, bilimlar bilan ishlaydi. 
Ekspert tizimlarga ta‘rif berishdan oldin quyidagi tabiiy holni koʻrib oʻtaylik. 
Endigina ToshMIni bitirgan yosh shifokor uzoqroq kishloqqa ishga joʻnatildi. 
Birinchi kundan boshlab u turli xil bir-biriga zid holatlarga duch kelib qolishi 
mumkin va unda echim qabul qilish zaruriyati tugʻiladi. U bemorning 
kasalligini aniqlashi va uni davolashning usulini tanlashi kerak. Buning uchun 
undan koʻp narsani bilish talab qilinadi. Lekin koʻpincha unga yuqori malakali 
hamkasbining bilimi va yordami chindan ham kerak boʻladi. Agar yosh 
shifokor yuqori malakali mutaxassislar kollektivida ishlasa va unga bu yordam 

140 
tezkorlik bilan koʻrsatilsa yaxshi. Agarda bu imkoniyat boʻlmasa unda nima qilishi 
kerak? Shunda vrachga ekspert tizimlar yordamga kelishi mumkin. 
Aytaylik shunday tizim bor boʻlsin. Shifokor unga maslahat uchun 
murojaat qiladi. Ular orasida quyidagi muloqot boʻlib oʻtadi: 
-Shifokor - Menga yordam kerak. Quyidagi kuzatilgan alomatlar... boʻyicha 
kasallikni aniqlash kerak. 
-ET - Toʻliq tushunib olishim uchun men quyidagi ma‘lumotlarni... bilishim kerak. 
-Shifokor - Bu ma‘lumotlar bunaqa...
-ET - Kasalda bunday... narsalar kuzatilmayaptimi? Va shunga oʻxshash muloqot 
davom etadi. Muloqot oxirida ET shifokorga qoʻyilishi kerak boʻlgan diagnoz 
boʻyicha oʻz fikrini aytadi. Agarda bitta echim qabul qilish uchun ma‘lumotlar 
etishmasa, ET shifokorga diagnozlar tuplamini beradi. Tizimdan zarur xabarlarni 
olib, shifokor kasalni davolash kursi boʻyicha yakunlovchi qarorni qabul qiladi. 

Download 1,89 Mb.