65
Talabalar berilgan topshiriqqa ko‗ra mustaqil ravishda olib borilgan
sinov natijalarini jadvalga yozadilar. Shuni qayd etish ham lozimki,
metallarning qattiqliklari bilan ularning cho‗zilishga
muvaqqat
qarshiliklari orasida ma‘lum boglanish bor:
HB
a
ч
МПа
2
/
.
мм
к
кГ
Masalan, yumshatilgan po‗latlar uchun
a koeffitsient 0,34—0,36
oralig‗ida bo‗ladi.
Kutilayotgan natija: Materiallarning qattiqligini Brinell usulida
sinashda foydalaniladigan namunalar, asbob, moslama va o‗lchov
asboblari haqida dastlabki bilimlarni olish.
Laboratoriya ishining batafsil rejasi va tushuntirish matni:
1. Metall va qotishmalarning turi tanlanadi;
2. Metall va qotishmalarning Brinell usulida sinashda
foydalaniladigan namunalar, asbob, moslama va o‗lchov
asboblari
o‗rganiladi;
3. Materiallarning qattiqligini Brinell usulida aniqlashni o‗rganish
va xulosalar chiqariladi.
Laboratoriya ishini o„tkazish uchun zarur asbob-uskunalar va
jihozlar:
Metall yoki qotishmalarning turlari, maxsus ma‘lumotnomalar,
Brinell usulida sinashda foydalaniladigan namunalar, asbob, moslama va
o‗lchov asboblari.
Laboratoriya ishini o„tkazish qoidalari va xavfsizlik choralari:
Laboratoriya ishini o‗tkazish kafedraga tegishli laboratoriya
xonalarida 12-14 ta talabaga o‗tkaziladi. Laboratoriya ishini o‗tkazishda
o‗rnatilgan tartibda xavfsizlik choralari ko‗riladi.
Nazorat savollari:
1. Metall va qotishmalarning qattiqligi deganda nimani tushunasiz?
2. Metall va qotishmalarning qattiqligini aniqlashning qanday
usullari bor?
3. Materiallarning qattiqligini Brinell usulida aniqlash deganda
nimani tushunasiz?
4.
Materiallarning
qattiqligini
Brinell
usulida
sinashda
foydalaniladigan namunalar, asbob, moslama va o‗lchov asboblari
haqida nimani bilasiz?
66
6- LABORATORIYA ISHI
MAKROTAHLIL UCHUN MAKROSHLIFLAR
TAYYORLASHNI O„RGANISH
Laboratoriya ishni o„tishdan maqsad: Metall va uning
qotishmalaridan makrotahlil uchun makroshliflar tayyorlashni o‗rganish.
Laboratoriya ishini mazmuni: Metall va qotishmalarning
tuzilishini makro va mikrotahlil, rentgen,
shuningdek defektoskopiya
(rentgen, magnit, ultratovush va boshqa) usullari bilan tadqiqot qilinadi.
Makroatahlil deb oddiy ko‗z yordamida yoki 60 martagacha
kattalashtirib ko‗rsatadigan optik lupa dan foydalanib metal va
qotishmalarni tashqi tuzilishini o‗rganishga aytiladi. Makrotahlil uchun
tayyorlangan namuna yuzasi makroshlif deb ataladi.
Makrotahlil (makroanaliz)
usuli bilan makrostruktura, ya‘ni oddiy
ko‗z bilan yoki lupa yordamida ko‗rinadigan struktura o‗rganiladi.
Bunday yirik nuqsonlar, ya‘ni darzlar, cho‗kish chuqurchalari, gaz
pufakchalari
va boshqalar, shuningdek aralashmalarning metallda
notekis
taqsimlanganligi
aniqlanadi.
Makrostruktura
yordamida
metallning singan joyi makroshlifi bo‗yicha o‗rganiladi. Makroshlif
metall va qotishma namunasi bo‗lib, uning bir tomoni jilvirlangan,
yaxshilab yog‗dan tozalangan, mahsus reaktivlar ta‘sir ettirilgan bo‗ladi
va 60 martagacha kattalashtiriladigan lupa ostida kuzatiladi.
Metall va uning qotishmalaridan makrotahlil
uchun makroshliflar
tayyorlash texnologiyasi quyidagicha: temir qirqish arrasi yoki stanok
yordamida tekshirilayotgan namuna ikkiga bo‗linadi. Agarda makroshlif
detalning ko‗ngdalang kesim yuzasidan tayyorlnayotgan bo‗lsa, unda u
templet deb ataladi. Namunaning stanokda egov yoki abraziv charx
yordamida
tozalanadi,
keyin
namuna
metallografik
jilvirlash
qog‗ozlarida
silliqlanadi, bunda metallografik jilvirlash qog‗ozlarda
silliqlanadi, keyin metallografik jilvirlash qog‗ozlarining katta
nomerlaridan kichik raqamlariga o‗tiladi. Bir raqam qog‗ozdan
boshqasidan o‗tilganda shlif 90
0
ga buriladi. Shliflar yuzasidan chiziqlar
yo‗qolmagancha bir yo‗nalishda silliqlanadi. Makrostrukturaning
ko‗rinishi uchun shliflarga turli reaktivlar ta‘sir ettiririladi. Turli reaktiv
eritmalar ta‘sirida makroshliflar yuzasida ichki tuzilishning ko‗rinishi
hosil bo‗ladi.
