166
Kiryalash kuchini aniqlashda rus olimlari A.P.Gavrilenko:
𝑃
𝑘
= 𝜎
𝑘
𝑜‘𝑟
(𝐹
0
− 𝐹
1
) · (1 + 𝑓𝑐𝑡g𝛼) (6.13)
va S.N.Petrova formulalaridan keng foydalanilmoqda:
𝑃
𝑘
= 𝜎
𝑘
𝑜‘𝑟
𝐹
𝑘
𝑙𝑛 𝜆 (1 + 𝑓𝑐𝑡g𝛼), (6.14)
bu yerda
𝜎
𝑘
𝑜‘𝑟
– deformatsiya maydoni ichida metallni darz ketishiga
vaqtinchalik qarshiligining ko‘rsatishining o‘rtacha qiymati,
sovuq jarayonda
plastik deformatsiyalanishda o‘rtacha arifmetik sifatida quydagi formuladan
aniqlanadi:
𝜎
𝑘
𝑜‘𝑟
=
𝜎
𝑘0
+ 𝜎
𝑘1
2
(6.15)
(6.13), (6.14), (6.15) formulalaridagi
F
o
va
F
1
– zagotovkani kiryalashdan
oldigi va keyingi ko‘ndalang kesmini maydoni;
f – ishqalanish
koeffitsienti;
α – kirya asbobini burchagi;
𝜎
𝑘
0
𝑣𝑎 𝜎
𝑘
1
–
kiryalashdan dastdabki va keyingi holatga mos keluvchi
uzatilgan materialning vaqtinchalik darz ketishga qarshiligi.
Kiryalashdagi zo‘riqish
(𝜎
𝑘𝑖𝑟
=
𝑃
𝑘
𝐹
1
) - bu kiryalash kuchining
R
k
kirya
asbobidan chiqishdagi mahsulotning ko‘ndalang
kesimi maydoniga F
1
nisbati,
ya’ni deformatsiya maydonini oxiridagi bo‘ylama zo‘riqish hisoblanadi.
Kiryalashdagi zo‘riqish kiryalashdan keyingi xolatida
𝜎
𝑠
1
metallni
167
deformatsiyalanishga qarshligidan kamroq bo‘lishi kerak, aks holda metall
kirya asobob kanalidan chiqqandan keyin plastik
deformatsiyalanish holati
sodir bo‘lishi mumkin, bu kiryalashdan keyingi mahsulot kesimining shaklini
buzilishiga sabab bo‘ladi, oxir-oqibat zagotovkani nuqsonli chiqishiga olib
kelishi mumkin. SHuning uchun kiryalashda albatta
quydagi shartga roiya
qilish muhim:
𝜎
𝑘𝑖𝑟
=
𝑃
𝑘
𝐹
1
< 𝜎
𝑠
1
(6.16)
Kiryalashdagi
nuqson
darajasini
imkoniyatlarini
baholash
zahira
koeffitsenti
γ
z
yordamida aniqlanadi:
𝛾
𝑧
=
𝜎
𝑠1
𝜎
𝑘𝑖𝑟
> 1
(6.17)
Zahira koeffitsenti nisbati qanchalik yuqori bo‘lsa, cho‘zish paytida
mahsulotni sifatli chiqish imoniyati shunchalik katta bo‘ladi. Zamonaviy
metallarni qayta ishlash korxonalarida zahira koeffitsenti 1,35 dan 2,0
gacha
o‘zgarib turadi. Shuning uchun mahsulot qalinligi qanchalik yupqa va yuza
sirtini sifatiga hamda o‘lchamni aniqliligiga talab yuqori bo‘lsa, zahira
koeffitsenti qiymati shunchalik katta bo‘lishi kerak.
SHuning uchun maksimal
qiymat
j
z
oxirgi kalibirlashdan so‘ng, ya’ni mahsulot tugalangan o‘lcham va
shaklagan kelgan xolatda o‘rganiladi.
