192
Amaliyotda barcha korxonalar electron lomlarni qayta ishlashning
aralash usulidan foydalanishadi. Yuqorida keltirilgan usullar yordamida
elektron lomlarni qayta ishlovchi chet el davlatlari quydafilardir: G‘arbiy
Yevroppa, Germaniya, Fransiya, Shvetsiya, Shetsyariya va boshqalar.
Chet el korxonalarining ma’lumotlarini tahlil qilib shuni aytish
mumkinki, korxonaning samarali ishlashida olingan nodir metallarning
toza holda olinishidir.
“Galika” (Shvetsariya) korxonasining elektron lomlardan nodir
metallarni ajratib olishida boyitilgan lomni
eritish usuli bilan amalga
oshiradi.
“Schneck” korxonasi kompyuter mikro-sxemalari, panellar, bosma
platalar, ulovchi moslamalar va boshqa elektron lomlarda nodir metallarni
ajratib olishning texnologiyasi hamda qurilmasini ishlab chiqqan. Unga
ko‘ra daslab elektron lom ikkivallik maydalagich yordamida maydalanadi,
konveyr lentalar yordamida magnit separator uchastkasiga uzatiladi. U
yerda temir tarkibli metallar ajratib tashlanadi. Temir birikmalaridan
tozalangan xom ashyo shnekli muzlatkich yordamida azor bilan muzladi.
Azot bilan muzlatishdan maqsad xom ashyoning mo‘rtligi oshirish va
yanchish tegirmonlarida yaxshi yanchilishidir.
Shnekli muzlatgichda azot
bilan muzlatish -190
0
C oralig’ida olib boriladi. Muzlatilgan xom ashyo
bolg‘ali tegirmonda +0 – 3 mm gacha yanchiladi, bu esa plastmassa va
nodir metallani bir biridan aniq va to‘liq ajratib olish imkonini beradi.
Ushbu texnologiyani ikkilamchi mis metallurgiyasida kabel similar
qoldiqlaridan misni ajratib olishda ham qo‘llash mumkin.
Qurilmaning ishlab chiqarish unumdorligi 250kg/soat. Elekt
energiyaning umumiy sarflanishi 200 kVt, azotning sarfi esa 0,5-1,522 m
3
1 kg lom uchun.
AQShning yana bir korxonasi elektron
lomdan nodir metallarni
ajratib olishda quyidagi texnologiyani qo‘llaydi: bolg‘ali yanchish
dastgohida ikki bosqichli yanchish jarayoni, havoli separator, kuchsiz
kuchlanishli separator (temir birikmalarini ajratish uchun), kuchli
kuchlanishli separator (latunni ajratish uchun), elash,
uyurma tok
yordamida separatsiyalash va magnitodinamik separatsiyalash.
193
Ferromagnit metallar separator yordamida ajratiladi, yengil
fraksiyalar havoli separator yordamida ajratiladi, nometall fraksiyalarni
qayta ishlashda uyurma tokli separatordan foydalanib nometall va qolgan
metallar ajratib olinadi.
Turli elektronika va elektrotexnika buyumlaridan nodir metallarni
“Valmet” texnologiyasi orqali ajratib olish uch bosqichda amalga
oshiriladi:
-
avtomatik tarzda ishlaydigan press-qaychilar yordamida maydalash,
yanchish, uch fraksiyaga ajratish (qora metallar, rangli va nodir
metallar, nometallar);
-
rangli va nodir metallarni ajratish;
-
nodir metallar, mis, qo‘rg‘oshin va qalayni tozalash (rafinirlash).
Rangli va nodir metallarni ajratish gidrometallurgik usul bilan amalga
oshirilib, undagi nodir metallarning ulushi 50%da ko‘pni tashkil etadi.
Asosiy boradigan gidrometallurgik jarayon
elektroliz usulida yoki
kimyoviy cho‘ktirish orqali amalga oshiriladi. Bu usullar bilan 70% oltin
va 90% kumush ajratib olinadi.
Sirtiga nodir metallar bilan ishlov berilgan tranzistorlar hamda tok
o‘tkazuvchilarni qayta ishlashda ularga nitrat kislota tashkil etiladi, buning
natijasida faqat mis erib eritmaga o‘tadi va keyinchalik eritmadan mis
ajratilib olinadi.
Gidrometallurgik qayta ishlashga mo‘ljallangan dastgohlarning ichki
qismi maxsus qoplamalar bilan qoplangan bo‘lib (plastikmassa, zanglamas
po‘lat yoki oynavand po‘lat) 60 – 80
0
C haroratga chidamli bo‘lishi lozim.
“Inter Recycling” korxonasi kompyuter lomlarini maydalovchi
hamda separatsiyalovchi maxsus dastrgohni ishlab chiqdi va tajriba
sinovidan o‘tkazdi.
Dast avval kompyuter o‘z navbatida qo‘l
mehnati orqali qismlarga
bo‘linadi. Plastikmassa qismi alohida plata qismi alohida va hakozo.
Plata qismi birinchi rotorli maydalagich yordamida maydalanadi, keyin
maydalangan bo‘laklar turli separatorlardan o‘tkaziladi.
Separatsiya bosqichlaridan o‘tkazilgandan so‘gidrometallurgik qayat
ishlashga yuklanadi.Xomashyo tarkibidan mis, nikel, alyuminiy ajratib
olinadi. Mis bilan birga nodir metallar ham ajratib olinadi.
Qayta ishlash
194
unumdorligini oshirish uchun elektriliklar qayta harakatlantirilishini
oshirtiriladi. Tajriba datsgohi yig‘ib qurishga qulayligi va boshqarish
osonligi bilan ajralib turadi. Qurilmaning ishlab chiqarish unumdorligi 5
tonna smenasiga.
1 tonna G‘arbiy Amerika kompyuter lomlari tarkibida oltinning
miqdori 700 grammgacha boradi, televizorlari tarkibida esa 30 gramm
oltin va 300 gramm kumush mavjuddir.
