89
ko‘ndalang choklarning o‘zaro joylashishini belgilab beradi. Yuqori qatordagi
toshlarni pastki qatorga nisbatan shunday terish kerakki, bunda ular toshlar orasidagi
vertikal choklarni bo‘ylama va ko‘ndalang yo‘nalishlarda ham yopib tursin, terishni
qo‘shni qatorlardagi choklarni bog‘lab borish bilan amalga oshirish lozim.
4.9 rasm. G‘isht-tosh terish qoidalari:
a – qiya kuchning terimga ta’siri; b – tosh terimini uzaro perpendikulyar vertikal
tekisliklarining to‘g‘ri joylashuvi; v – o‘shaning o‘zi, noto‘g‘ri joylashuvi.
Choklarni bunday bog‘lash terishni alohida ustunlarga ajralib ketish xavfini
bartaraf etadi, bunda alohida ustunlar monolit (yaxlit) terim qarshilik ko‘rsatishi
mumkin bo‘lgan kuchlanishlarni qabul qilishga qodir emas.
Terishda mustahkam qum-sement qorishmalaridan
foydalanishda bu
qoidalardan ayrim chetlanishlar bo‘lishi mumkin. Vertikal bo‘ylama choklarni beshta
qo‘shni qatorlarda yoki vertikal ko‘ndalang choklarni uchta qo‘shni qatorlarda
bog‘lamaslikka ruxsat etiladi.
G‘isht va toshlarni qatlamlarda joylashtirish va qatlamlarni ma’lum ketma-
ketlikda takrorlab terish
choklarini bog‘lash tizimi
deyiladi. To‘g‘ri
shakldagi
toshlardan teriladigan qatlamlar
terish qatorlari
deyiladi.
Gorizontal choklar g‘isht uchun o‘rtacha 12 mm va tabiiy toshlar uchun 15 mm
qalinlikka ega, vertikal choklar esa g‘isht uchun 10 mm va tabiiy toshlar uchun 15
mm qalinlikka ega. Ayrim choklarning yo‘l qo‘yiladigan qalinligi 8 dan 15 mm gacha
bo‘ladi.
Devor va ustunlarning qalinligini yarimta yoki butun g‘ishtning yoki toshning
qalinligiga karrali qilib qabul qilinadi, bundan ¼ g‘ishtli armaturalangan pardevorlar
mustasno. Ko‘pchilik hollarda g‘isht yotqizib teriladi, ya’ni to‘shamaga teriladi,
ayrim hollarda masalan, karnizlarni terishda g‘isht qirrasi bilan bo‘ylama
yoni bilan
teriladi.
90
Yaxlit g‘isht terish qalinligini 0,5 g‘ishtga karrali qilib belgilanadi, shuning
uchun devorlarning qalinligi quyidagicha bo‘lishi mumkin: yarim g‘isht − 12sm; bir
yarim g‘isht − 38sm; ikki g‘isht − 51sm; ikki yarim g‘isht − 64sm; uch g‘isht − 77sm.
Terish qatorlarining balandligi g‘isht yoki toshlar balandligi hamda
qorishmaning gorizontal choklari qalinligi yig‘indisidan iborat bo‘ladi.
Qorishma
qatlamining o‘rtacha 12 mm va g‘ishtning 65 mm qalinligida terma qatorining
balandligi 77 mm ni, qalin g‘ishtning 88 mm qalinligida mos ravishda 100 mm ni
tashkil etadi. SHunday qilib, g‘isht qalinligi 65 mm bo‘lganda 1 m balandlikdagi
terishga balandlik bo‘yicha 13 qator, g‘isht qalinligi 88 mm da esa 10
qator
joylashadi.
Toshlar va g‘ishtlar shaklining to‘g‘ri to‘rtburchakli bo‘lishi va ularning
standartlarga muvofiq tayyorlanishi terishning yaxlitligini va monolitligini
ta’minlovchi konstruksiyalarda ularning joylanishining ma’lum tartibi va o‘zaro
bog‘lanishini belgilashga imkon berdi. Bunga g‘isht terishdagi bog‘lanish tizimlari
deb ataluvchi terish hisobiga erishiladi.
Ishlab chiqilgan va amalda qo‘llaniladigan bog‘lanish tizimlari terishni amalga
oshirish qoidalariga mos keladi. Tosh terish uchun vertikal, bo‘ylama va ko‘ndalang
choklarni bog‘lashlar mavjuddir. Bo‘ylama choklarni bog‘lash
terilgan joy devor
bo‘ylab yanada yupqa tashkil etuvchilarga ajralmasligi va terilgan joyda qo‘yilgan
yuklanishidan yuzaga keluvchi kuchlanishning devorning butun eni bo‘ylab bir tekis
taqsimlanishi uchun zarur. Ko‘ndalang choklar bog‘lanishi terilgan joyning qo‘shni
uchastkalariga yuklamani qayta taqsimlashni va bo‘lishi mumkin bo‘lgan notekis
yog‘inlar, temperatura deformatsiyalari va h.k.lardan devorning monolitligini saqlab
qolishni ta’minlovchi ayrim g‘ishtlar orasidagi bo‘ylama bog‘lanish uchun zarur.
Ko‘ndalang choklarni bog‘lash bo‘ylama va ko‘ndalang qatorlar bilan, bo‘ylama
choklarni bog‘lash esa faqat ko‘ndalang qatorlar bilan bajariladi. Asosiy
qo‘llaniladigan bog‘lanish tizimlari: bir qatorli, ko‘p qatorli va to‘rtqatorli.
