248
bu yerda
,
radius-vektor esa
+y
,
masofa
vektorning
Ol
oʻqidagi proyeksiyasi boʻlgani uchun
ekanligini e’tiborga olsak
Agar, 1- cos
2
=cos
2
+cos
2
, 1- cos
2
=cos
2
+cos
2
va 1 - cos
2
= cos
2
+cos
2
ekanligi sababli, kosinuslar kvadratlari va kosinuslarning ko‘paytmalarini qavsdan
tashqariga
chiqarib, (4.84) va (4.87) formulalarni e’tiborga olsak, yuqoridagi
formula quyidagi ko‘rinishga keladi
, (4.93)
Agar
Cxyz
oʻqlari oʻrniga bosh inertsiya oʻqlarini tanlab olsak, (4.88)
ga asosan
. (4.94)
E. QATTIQ JISMNING INERTSIYA MOMENTINI TAJRIBA USULIDA
ANIQLASH.
Geometrik shaklga ega boʻlmagan jismlarning inertsiya momentlari
laboratoriya sharoitida tajriba usulida va empirik formulalar orqali aniqlanadi. Bu
usullarning bir necha xilini koʻrib oʻtamiz:
1.
Fizik mayatnik usuli.
2.
Bitta ipga osish (buralma tebranish) usuli.
3.
Ikki ipga osish usuli.
Fizik mayatnik usulida ixtiyoriy shakldagi jismni biror teshigi orqali uchli
prizmaga yoki biror gorizontal oʻqqa osib, uning tebranma
harakat davri
yordamida inertsiya momenti hisoblanadi (4.44,a-shakl).
249
4.44-shakl
Inertsiya momentlarini aniqlash zarur boʻlgan
detallar tuzilishi turlicha
boʻlib, osilish oʻqi yoki prizmaga ilinadigan teshigi boʻlmasligi mumkin.
Ikkinchidan uning massalari simmetrik tarzda joylashmagan boʻlsa,
fizik
tebrangich usuludan foydalanib boʻlmaydi. Bu hollarda jism bitta yoki ikkita ipga
(trosga) osish yoʻli bilan buralma tebranma harakatga
keltiriladi va inertsiya
momenti hisoblanadi(4.44,b,d-shakl). Bu ma’lumotlar “Nazariy mexanika” dan
keyingi fan “Mashina mexanizmlar nazariyasi” da toʻliq oʻrganiladi.
