12
1.1-jadvaldan ko‘rish mumkinki, diskretlash chastotasini ikki
marta oshirish fayl hajmini ikki barobarga oshishiga, stereo (ikki
kanalli) yozishni ishlatish ham fayl hajmini
ikki baravar oshirishga
olib keladi. Shuning uchun har xil ovoz signallari uchun turli xil
raqamlashtirish parametrlari ishlatiladi.
Shunday qilib, telefon
simlari uchun 11 kHz diskretlash chastotasi ishlatiladi,
chunki nutq
chastota diapazonining yuqorisi 4 kHz dan oshmaydi (Nyquist –
Shennon – Kotelnikov teoremasiga asosan diskretlash chastotasi
signalning eng yuqori chastotasi 4 kHz dan kamida 2 marta katta
bo‘lishligi kerak). Telefonga o‘rnatilgan mikrofon va karnayning
imkoniyatlari ham bu chegaradan tashqariga chiqmaydi. Insonning
nutqini dinamik diapozoni 16-bitli kvantlash sifatini to‘la ta’minlaydi.
Telefon liniyasidagi signalni 1 s yoziladigan fayl hajmini hisoblaylik:
11 × 2 bayt (16 bit) = 22 kb. Radio va teleko‘rsatuvlarning ovozi,
efir sifati 22 kHz diskretlash chastotasi va 16-bitli
kvantlash bilan
ta’minlanadi. Bunda 1 raqamli ovozli fayl 22 × 2 bayt (16 bit) = 44
kb hajmda bo‘ladi. 16 xonali kvantlash bilan 44,1 kHz diskretlash
chastotasida kompakt diskga yuqori sifatli stereo yozuvini yozish
ta’minlanadi va fayl hajmi esa 44,1 × 2 bayt × 2 kanal = 176,4
kB
ni
tashkil qiladi. Shunday qilib, standart 700 MB kompakt diskda siz
taxminan 1 soat 10 daqiqalik juda sifatli musiqani yozib qoldishingiz
mumkin. ADCda analog signalini o‘lchash natijasida raqamlar oqimi
hosil bo‘ladi, ular tegishli saqlash muhitiga (qattiq diskda) yoziladi. Bu
raqamli oqim ovoz kartasining DAC (Digital analog convertor –
raqam
analog konverteri
)dan o‘tadi, u yerda analog uzluksiz ovozli signalga
aylanadi va u kuchaytirilgandan so‘ng karnaylarga beriladi. Karnaylar
qurilmasi esa elektr signalini ovoz sifatida
qabul qiladigan akustik
signalga aylantiradi. Barcha zamonaviy ovoz kartalari 16 bitli kvantlash
bilan 44,1 kHz gacha namuna olish tezligida ovoz yozish va ijro etish
imkoniyatiga ega bo‘ladi. Professional audio kartalar 48 kHz va undan
yuqori namuna olish tezligi hamda 20 bitli kvantlash imkoniyatiga ega
bo‘ladi. Telekommunikatsiyaning turli shakllari, birinchi navbatda,
internetning rivojlanishi bilan bog‘liq holda, aloqa kanallari orqali
onlayn rejimida signal uzatish talabi kuchaydi. An’anaviy texnologiya
– raqamli audio signalni axborot tashishda fayl sifatida yozilishiga
13
asoslanib, fayl aloqa kanallari orqali uzatishdir. Aloqa kanalining qabul
qilish qismida, axborot to‘liq qabul qilingandan so‘ngina oddiy audio
signal pleyerida qayta eshittiriladi. Shunday qilib, elektron pochta
orqali ovozli xat yuborish imkoniyati mavjud bo‘ladi. Biroq, bu tarzda
internet kanallari orqali “jonli” radioeshittirishni amalga oshirish
mumkin emas. Endilikda, audio va video oqimlari texnologiyasi
taklif qilinyapti.
Gap shundaki, raqamlangandan so‘ng signal darhol
kodlanib aloqa kanaliga jo‘natiladi va u qabul qilgich tomonida qayta
tiklanib(dekodlanadi) eshittiriladi. Signal uzatishning bunday sxemasi
juda katta afzalliklarga ega bo‘lib, qabul qiluvchida audio signal fayl
ko‘rinishida shakllanishini va unga kanal orqali uzatilishini kutish shart
emas. Faqat bu aloqa kanali orqali signal uzatish tezligi ovozli signalni
tanlash chastotasidan kam bo‘lmasligini talab qiladi. Aloqa kanali
orqali raqamli signalni uzatish imkoniyatini baholash uchun bit tezligi
konsepsiyasi qo‘llaniladi. Bu esa vaqt birligiga uzatiladigan ma’lumot
miqdori-bitreyt deb ataladi. Odatda bitreyt sekundiga kilobit bilan
o‘lchanadi – [kbit/s] (inglizcha Kbps(Kilobit per second) qisqartmasida
ishlatiladi). Bu birlik, bir tomondan, tegishli namuna olish parametrlari
bilan 1 soniyali ovoz yozish uchun kerak bo‘ladigan
disk maydoni
hajmini ko‘rsatadi, boshqa tomondan, aloqa kanalining o‘tkazish
qobiliyatini yoki “kengligini” aniqlaydi. Shunday qilib, agar telefon
modem orqali internetga ulanish tezligi 56 kbit/s bo‘lsa, u holda bu
kanalda bit tezligi 56 kbit/s dan oshmasligi kerak.
