O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

12
1.1-jadvaldan ko‘rish mumkinki, diskretlash chastotasini ikki 
marta oshirish fayl hajmini ikki barobarga oshishiga, stereo (ikki 
kanalli) yozishni ishlatish ham fayl hajmini ikki baravar oshirishga 
olib keladi. Shuning uchun har xil ovoz signallari uchun turli xil 
raqamlashtirish parametrlari ishlatiladi. Shunday qilib, telefon 
simlari uchun 11 kHz diskretlash chastotasi ishlatiladi, chunki nutq 
chastota diapazonining yuqorisi 4 kHz dan oshmaydi (Nyquist – 
Shennon – Kotelnikov teoremasiga asosan diskretlash chastotasi 
signalning eng yuqori chastotasi 4 kHz dan kamida 2 marta katta 
bo‘lishligi kerak). Telefonga o‘rnatilgan mikrofon va karnayning 
imkoniyatlari ham bu chegaradan tashqariga chiqmaydi. Insonning 
nutqini dinamik diapozoni 16-bitli kvantlash sifatini to‘la ta’minlaydi. 
Telefon liniyasidagi signalni 1 s yoziladigan fayl hajmini hisoblaylik:
11 × 2 bayt (16 bit) = 22 kb. Radio va teleko‘rsatuvlarning ovozi, 
efir sifati 22 kHz diskretlash chastotasi va 16-bitli kvantlash bilan 
ta’minlanadi. Bunda 1 raqamli ovozli fayl 22 × 2 bayt (16 bit) = 44 
kb hajmda bo‘ladi. 16 xonali kvantlash bilan 44,1 kHz diskretlash 
chastotasida kompakt diskga yuqori sifatli stereo yozuvini yozish 
ta’minlanadi va fayl hajmi esa 44,1 × 2 bayt × 2 kanal = 176,4 
kB
ni 
tashkil qiladi. Shunday qilib, standart 700 MB kompakt diskda siz 
taxminan 1 soat 10 daqiqalik juda sifatli musiqani yozib qoldishingiz 
mumkin. ADCda analog signalini o‘lchash natijasida raqamlar oqimi 
hosil bo‘ladi, ular tegishli saqlash muhitiga (qattiq diskda) yoziladi. Bu 
raqamli oqim ovoz kartasining DAC (Digital analog convertor – 
raqam 
analog konverteri
)dan o‘tadi, u yerda analog uzluksiz ovozli signalga 
aylanadi va u kuchaytirilgandan so‘ng karnaylarga beriladi. Karnaylar 
qurilmasi esa elektr signalini ovoz sifatida qabul qiladigan akustik 
signalga aylantiradi. Barcha zamonaviy ovoz kartalari 16 bitli kvantlash 
bilan 44,1 kHz gacha namuna olish tezligida ovoz yozish va ijro etish 
imkoniyatiga ega bo‘ladi. Professional audio kartalar 48 kHz va undan 
yuqori namuna olish tezligi hamda 20 bitli kvantlash imkoniyatiga ega 
bo‘ladi. Telekommunikatsiyaning turli shakllari, birinchi navbatda, 
internetning rivojlanishi bilan bog‘liq holda, aloqa kanallari orqali 
onlayn rejimida signal uzatish talabi kuchaydi. An’anaviy texnologiya 
– raqamli audio signalni axborot tashishda fayl sifatida yozilishiga 

13
asoslanib, fayl aloqa kanallari orqali uzatishdir. Aloqa kanalining qabul 
qilish qismida, axborot to‘liq qabul qilingandan so‘ngina oddiy audio 
signal pleyerida qayta eshittiriladi. Shunday qilib, elektron pochta 
orqali ovozli xat yuborish imkoniyati mavjud bo‘ladi. Biroq, bu tarzda 
internet kanallari orqali “jonli” radioeshittirishni amalga oshirish 
mumkin emas. Endilikda, audio va video oqimlari texnologiyasi 
taklif qilinyapti. Gap shundaki, raqamlangandan so‘ng signal darhol 
kodlanib aloqa kanaliga jo‘natiladi va u qabul qilgich tomonida qayta 
tiklanib(dekodlanadi) eshittiriladi. Signal uzatishning bunday sxemasi 
juda katta afzalliklarga ega bo‘lib, qabul qiluvchida audio signal fayl 
ko‘rinishida shakllanishini va unga kanal orqali uzatilishini kutish shart 
emas. Faqat bu aloqa kanali orqali signal uzatish tezligi ovozli signalni 
tanlash chastotasidan kam bo‘lmasligini talab qiladi. Aloqa kanali 
orqali raqamli signalni uzatish imkoniyatini baholash uchun bit tezligi 
konsepsiyasi qo‘llaniladi. Bu esa vaqt birligiga uzatiladigan ma’lumot 
miqdori-bitreyt deb ataladi. Odatda bitreyt sekundiga kilobit bilan 
o‘lchanadi – [kbit/s] (inglizcha Kbps(Kilobit per second) qisqartmasida 
ishlatiladi). Bu birlik, bir tomondan, tegishli namuna olish parametrlari 
bilan 1 soniyali ovoz yozish uchun kerak bo‘ladigan disk maydoni 
hajmini ko‘rsatadi, boshqa tomondan, aloqa kanalining o‘tkazish 
qobiliyatini yoki “kengligini” aniqlaydi. Shunday qilib, agar telefon 
modem orqali internetga ulanish tezligi 56 kbit/s bo‘lsa, u holda bu 
kanalda bit tezligi 56 kbit/s dan oshmasligi kerak.

Download 6,82 Mb.