O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya instituti xusanova onarxon g‘aybullaevna




Download 1,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet54/106
Sana27.05.2024
Hajmi1,32 Mb.
#255327
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   106
Bog'liq
BIOLOGIYA

8.4. Edafik-tuproq omillari 
Tuproq yerning ona jinsi bo‘lib, yerning mustaqil qobig‘i hisoblanadi. Tuproq 
biosferaning energiya balansida muhim rol o‘ynaydi. Tuproq turli xil ta'sirlar 
natijasida yer yuzasida ro‘y beradigan nurashlar, o‘zgarishlar hisobiga hosil 
bo‘ladi. Tuproqda eng asosiysi unumdorlik xususiyati bo‘lganligi uchun ham juda 
ko‘plab o‘simlik turlari o‘sadi. Shuning uchun ham o‘simliklar hayoti tuproq bilan 
chambarchas bog‘liq, Tuproqning mexanik va ximiyaviy tarkibi, suv rejimi 
o‘simlikning o‘sishi uchun katta ahamiyatga ega. Tuproqning issiqlik rejimi 
hududning relefiga, yon bag‘irligiga, qiyaligiga, iqlim sharoitiga bog‘liq bo‘ladi. 
Tuproqlar ham tuzilishiga ko‘ra har xil tipda bo‘ladi. Tuproq tiplariga qarab ham 
o‘simlik turlari tarqalgan bo‘ladi. 
Qumli tuproqlarda o‘sadigan o‘simlik turlari o‘ziga xos tuzilish va 
xususiyatga ega bo‘lib bularni 
psammofit
turlar degan umumiy nom bilan ataladi. 
Bu turlar, odatda, zich va qalin tarmoqlangan ildiz sistemasiga ega bo‘lib, qumlarni 
ko‘chib yurishdan asraydi. Psammofit turlarda rezavor tipdagi mevalar bo‘lmaydi. 
Psammofit turlarga cho‘llarda o‘suvchi juzgun, iloq, ravoch, selin, yaltirbosh kabi 
o‘simliklar misol bo‘ladi. 
Shunday tur o‘simliklar ham borki, tuproqning tarkibiga farqsiz bo‘ladi. 
Bunday turlarni 
indeferent
turlar deyiladi. Indeferent turlarga botqoq binafshasi, 
betaga misol bo‘la oladi. Ba'zi bir o‘simliklar, dastarbosh, ayiqtovon-, yorongul 
kabi turlar nordon tuproqlarda o‘sishga moslashgan bo‘ladi. 


Yuqori kislotali tuproqlarda yaxshi o‘sib rivojlanadigan turlarga 
atsidofillar
gruppasi deb atalib, bularga, otquloq, g‘ozpanja , chernika kabi turlar misol 
bo‘ladi.
Oqso‘xta, ajriqbosh, hilol, beda va sebarganing ba'zi turlari, lavlagi kislotali 
tuproqlarda yaxshi o‘sadi va rivojlanadi. Shuning uchun ham bu gruppa 
o‘simliklarni 
netrofil
o‘simliklar deyiladi. 
Bazofil 
o‘simliklar guruhi ishqoriy tuprokda yaxshi o‘sib, rivojlanadi. Bunday 
turlarga qiltiqsiz yaltirbosh - dukkakdoshlarning ba'zi vakillari misol bo‘ladi.
Sho‘r tuproqli yerlar O‘rta Osiyoda ko‘p bo‘lib bu yerlarda qorasho‘ra, 
qizilquyonjun, boyalich, oqboyalich, baliqko‘z, sho‘rbo‘ta, buyurg‘in, nayzaqora 
kabi bir yillik o‘t o‘simliklar va butalar misol bo‘ladi. Bunday tur o‘simliklarga 
galofitlar
deb ataladi. Bu turlar sho‘rlangan tuproqli muhitda yaxshi o‘sib xujayra 
shirasining ostotik bosimi ancha yuqori bo‘ladi. P. A Genkel galofitlarni uch 
guruhga bo‘lgan. 
1. 
Eugalofitlar
-tanasida 10%gacha tuz to‘plovchi turlar (qorasho‘ra, 
qorabargo‘t). 
2. 
Kriogalofitlar
-tuz ajratuvchi turlar yulg‘un, karmak, jayrono‘t. 
3. 
Glikogalofitlar
- xujayra shirasining baland osmatik bosimi tuzlarga emas, 
organik moddalar, ayniqsa uglevodlarga bog‘liq bo‘lgan tur shuvoq, jiydalar.

Download 1,32 Mb.
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   106




Download 1,32 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya instituti xusanova onarxon g‘aybullaevna

Download 1,32 Mb.
Pdf ko'rish