i-RNK sintezi transkripsiyaning initsiatsiya qismidan boshlanadi. Bu sintezlanishi lozim bo’lgan
gen oldidagi
promotor
qismdir.
Promotor
80 nukleotidlar juftligidan tashkil topgan. Virus va
bakteriyalarda esa promotor 10 ta nukleotidlar juftligidan iborat. Promotordagi nukleotidlar
izchilligida A-T juftligi tez-tez takrorlanganligi sababli u T-A-T-A izchilligi deb ham ataladi.
Transkripsiya
t-RNK
polimeraza
fermenti
yordamida amalga oshadi. Eukariotlarda RNK
polimerazani uch xil tipi mavjud. Ulard an biri
i-RNK
, ikkinchisi
RNK
, uchinchisi
t-RNK
sintez
qilishda qatnashadi. iRNK sintezlanishi uchun RNK polimeraza fermenti promotorga mustahkam
bog’lanadi.
23-rasm.
Hujayrada oqsil
biosintezining
sxemasi.
So‘ngra bu ferment DNK molekulasi bo‘ylab harakatlanib, uning molekulasini ikkiga ajratadi.
Ma’noli zanjir qismida komplementarlik prinsipiga muvofiq adenin o‘rniga uratsil, guanin o‘rniga
sitozin, timin o‘rniga adenin, sitozin o’rniga guanin va boshqa nukleotidlar sintezlana boshlaydi.
iRNK sintezi yakunlanganini ternimator tripletlar belgilaydi.
Terminator
va
promotordagi
tripletlar izchilligi RNK polimeraza faolligini tartibga soluvchi
maxsus oqsillar tomonidan bilinadi. i-RNK bosh qismida metillashgan guanin joylashadi. U «qalpoq»
deb nomlanadi. Oqibatda polimeraza tomonidan sintezlangan iRNK DNK dan sekinlik bilan ajraladi
(23-rasm).
Oqsil biosintezi to’g‘risida mulohaza yuritilar ekan albatta prokariotlar bilan eukariotlar
orasidagi DNK tuzilishidagi farqni bilish kerak. XX asrning 70-yillari-gacha gen tuzilishi tuban
organizmlar bakteriyalar va viruslarda o‘rganilgan. So‘ngra molekulyar genetika sohasida faoliyat
ko‘rsatayotgan olimlar diqqati yuksak organizmlar - sutemizuvchilar, qushlar, yuksak o’simliklarning
gen tuzilishiga qaratildi. Natijada bu organizmlarda gen tarkibi bir xil emasligi. unda
aminokislotalarni
kodlaydigan
qismlar bilan bir qatorda aminokislotalarni
kodlamaydigan
qismlar
borligi aniqlandi.
