|
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat instituti
Pdf ko'rish
|
| bet | 207/251 | | Sana | 07.06.2024 | | Hajmi | 7,63 Mb. | | #261339 |
Bog'liq biologiya majmuan
+ erkak gameta
n
zigota
2n
. Agar o‘simlik hujayralarida xromosomalarning
asosiy miqdori ikki xissadan ortiq bo‘lsa, ular poliploid o‘simlik deb xisoblanadi. Hujayradagi
xromosomalar miqdori diploid yig‘indisidan ikki marta ortiq bo‘lgan turlarni – tetraploid deb ataladi,
asosiy yig‘indi olti marta takrorlanganda turlar-geksaploid deyiladi. Poliploidiya natijasida
o‘simliklarning belgi va xususiyatlarini o‘zgarishi aniqlangandan keyin seleksiyada yangi navlarni va
duragaylarni xosil qilinishi boshlandi va kerakli poliploid shakllarni yaratishning samarali usullari
ishlab chiqildi
Poliploid
formalarini sun’iy hosil qilishda turli ximiyaviy moddalar kolxitsin, atsenaften,
gemaksin, lindam, azot (1) oksidi va boshqalar qo‘llanadi. 1937 yilda A.Bleksli va A. Ayvyeri
olimlari kolxitsin alkoloidining poliploid xosil qilish qobiliyatini aniqlaganlar. Kolxitsin –
S22N25O6 alkoloidi kolxikium, savrinjon (kuz boychechagi) o‘simligining urug‘idan va
piyozboshidan olinadi.
Kolxitsin toza holda sarg‘ish oq rangli poroshok (talqon) bo‘lib, suvda, spirtda va xloroformda
yaxshi yeriydi. Bo‘linish jarayonidagi hujayralarga kolxitsin ta’sir qilganda hujayralarda
xromosomalar soni ko‘payib poliploidlar hosil bo‘lishi mumkin. Bu kashfiyotdan keyin amalda
ekinlarning poliploidlarini hosil qilish seleksiya ishida keng qo‘llana boshlandi. Poliploidlar kelib
chiqishiga qarab ikki xil bo‘ladi: avtopoliploidlar va allopoliploidlar. Bir xil genomlarni (o‘xshash
xromosomalar asosida) birikishi tufayli hosil bo‘ladigan poliploidlar avtopoliploidlar deyiladi.
O‘simlik turining asosiy xromosomalar to‘plami n-gaploid, uning ikki karra ko‘paygani 2n-diploid,
uch karrasi – 3n-triploid, to‘rt karrasi 4n-tetraploid, besh karrasi 5n-pentaploid, olti karrasi 6n-
geksaploid, sakkiz karrasi 8n-oktoploid, kabilar avtopoliploidlardir. Ularning gekomlari bir xil va
xromosomalari o‘xshash bo‘ladi. Dastlab organizmning genomi gaploid “A” bo‘lsa, diploidi “AA”
bo‘ladi, hosil bo‘lgan poliploidlar: triploid “AAA”, tetroploid “AAAA” bo‘ladi.
|
| |
