ekinlarda poliploid turlari uchramaydi (masalan javdarda (2p=14), arpada (2p=14) bularda faqat
diploid o‘simliklar (tur) mavjud.
Har xil poliploidliligiga ega bo‘lgan madaniy o‘simliklarda xromosom soni ko‘proq bo‘lgan
turlarining maxsuldorligi yuqoriroq bo‘ladi. Masalan, geksaploid yumshoq bug‘doy – eng yuqori
hosilli va yer yuzida ko‘p tarqalgan bug‘doy turi. Bu ekinning (bug‘doyning) jaxon umumiy
maydonining 4/5 qismi yumshoq bug‘doyga to‘g‘ri keladi. Qattiq bug‘doyga (2p=28) bug‘doy
ekinining umumiy maydonning faqat 10-11% to‘g‘ri keladi. Ko‘p ekinlarning tabiatda tarqalgan
poliploidlari aniqlangan. Ayrimlarining poliploid qatorlari ham aniqlanib tuzilgan. Masalan,
kartoshkada 12, 24, 36, 48, 60, 72, 96, 108, 144. G‘o‘zada 26, 52. Otquloqda 20, 40, 60, 80, 100,
120, 140. Atirgulda 14, 21, 28, 35, 42, 56. Bug‘doyda 14, 28, 42, 56. Sulida 14, 28.
Sistematik jixatdan yaqin turlarda xromosomalar asosiy sonining karrali ortib borishi natijasida hosil
bo‘lgan qatorga poliploid qator deyiladi.
Xromosomalari gaploid yig‘indisidagi genlar to‘plami genom deyiladi. Xromosomalarning
asosiy gaploid soni X bo‘lsa, diploid soni XX, triploid soni XXX, tetroploid soni XXXX bo‘ladi.
Poliploidiya deb ma’lum tur organizmga xos bo‘lgan xromosomalarning asosiy miqdorini karrali
ortib borish xodisasiga aytiladi. Odatda o‘simlik tana (somatik) hujayralarida xromosomalarning
asosiy miqdori – gaploid (n)ga nisbatan ikki xissa ko‘p bo‘ladi. Bunday shakllar diploid (2n) deb
ataladi.
O‘simliklarning jinsiy ko‘payish jarayonida diploid xromosomali organizmning gulidagi jinsiy
organlarida urg‘ochi gametasi gaploid (n) xromosomalar soniga ega va erkak gametasi ham gaploid
(n) xromosomalar to‘plamiga ega. Urug‘lanish jarayonida gaploid gametalar (n) qo‘shilib diploid
zigotasini hosil qiladi, zigotadan hosil bo‘lgan urug‘ va urug‘idan unib chiqqan o‘simlik yana diploid
holatida bo‘ladi.
Urg‘ochi gameta
