Urug‘siz triploid tarvuzlar Yaponiya, AQSHda hamda Xitoyda ekilmoqda. Hozirgi vaqtda
triploid urug‘siz tarvuzni urug‘ini etishtirish Xitoyda keng ravishda rivojlanib, triploid tarvuz
urug‘ining ko‘p mamlakatlarga tarqatib kelmoqda. Javdarning birinchi tetraploid Stil navi
SHvetsiyada 1951 yilda xosil qilingan. Uning doni yirik va yaxshi sifatlidir. Keyinchalik
Gyermaniyada Tetra-Petkus, Belorussiyada – Belta, Polesskaya tetra, Ukrainskaya tetra, Start
tetraploid navlari yaratilgan.
Akademik
N.Sitsin javdarning boshog‘i shoxlanuvchan yuqori maxsuldor tetraploidini
yaratadi. Belorussiya dehqonchilik ilmiy-tadqiqot institutida seleksionyer N.Muxin javdarning
Polshadan keltirilgan tetraploid navini Petkus javdar navi bilan chatishtirib olingan duragay
populyasiyasidan tanlash yo‘li bilan javdarning Belta navini yaratdi. Sebarga, grechixa, olma, uzum,
choy, tut kabi o‘simliklarning avtopoliploidlari yaratilgan va ko‘pgina mamlakatlarda keng
maydonlarga tarqalgan.
Allopoliploidiya. Har xil genomlarning qo‘shilishi tufayli vujudga keladigan poliploidiya-
allopoliploidiya (amfidiploidiya) deyiladi. Bular har xil tur va turkumlarga mansub o‘simliklarni
(uzoq formalarni) chatishtirish asosida hosil bo‘ladi. Masalan turlararo duragaylashda AA x VV A +
V AV allogoploid duragayi hosil bo‘ladi.
Bu uzoq formalar duragayi (AV)ning genomlari 2 marta ortib (AAVV)- amfidiploid hosil
bo‘ladi. Agar bir tur (turkumning) genomi AA-2n=42 xromosomali bo‘lsa, ikkinchining genomi VV-
2n=14 xromosoma bo‘lsa ularni chatishtirish natijasida AV(2n=28) duragayi hosil bo‘ladi.
AA x VV AV kolxitsin AAVV 2n=42 2n=14 28 xr. 28+28=56xr. n=21 n=7 2n.
Bu duragayning urug‘iga kolxitsin ta’sir qilinsa xromosomalar soni ikki barobar oshadi
28+28=56 va ikki turkumning genomlari qo‘shiladi. AAVV-56 xromosomali amfidiploid hosil
bo‘ladi. Bu yangi amfidiploid tarkibida-42 xromosomasi bug‘doyniki, 14 xromosomasi-javdarnikidir.
Demak, amfidiploidlarda xromosomalar soni ikkala diploid turlarning (o‘simliklarning) yig‘indisiga
teng. Viktor Evgrafovich Pisarev 1972 yilda yumshoq bug‘doy bilan javdarni chatishtirib, 56
xromosomali amfidiploid-tritikaleni yaratdi.
Yumshoq bug‘doy 2n=42 x javdar 2n=14 duragay 2p=28
n=21 n=7 (B21+J7)=28.
Kolxitsin
ta’sir etib xromosomalar soni ikki barobar oshadi. Natijada 2n=28x2 2n=56 xromosomali tritikale
(bug‘doy bilan javdar diploid xromosomalari qo‘shilgan). Hosil qilingan tritikale o‘simligi tez va
kuchli o‘sadi, u yirik boshoqli, kasalliklarga va sovuqqa chidamli, donida 19-23% oqsil va ko‘p
miqdorda lizin aminokislotasi mavjud.
Ukraina o‘simlikshunoslik, seleksiya va genetika ilmiy tadqiqot institutida A.F.SHulыndin
qattiq bug‘doy bilan (2p=28) javdarni (2p=14) chatishtirib 42 xromosomali amfidiploid-tritikaleni
yaratdi.
Amfidiploidning (tritikalening) 120 dan ortiq navlari yaratilib, ulardan Amfidiploid 1, Amfidiploid
196, Amfidiploid 209 kabilarni em-xashak ekini sifatida (doni va yashil ozuqasi uchun) ekilmoqda.
O‘zbekistonda tritikalening Baxodir (Tojikiston dehqonchilik ilmiy tadqiqot institutida yaratilgan),
Mnogozyernыy 2, Prag syerebristыy Uzor navlari ekilmoqda.
Tritikale nomi ikki turkum (
