birinchi bosqichi 1865-1910 yillarni o‘z ichiga oladi va chex
olimi
Gregor Mendelning (1822-1884) irsiyat va o’zgaruvchanlik ta’limoti kashf etilishi bilan
bog’liq.
1865 -yil Brno shahridagi (Chexoslovakiya) tabiatshunoslar jamiyatida Mendel no‘xat
o‘simligi duragaylari ustida olib borgan ishlarining natijasini e’lon qildi. U no‘xat o‘simligining
har xil navlarini chatishtirib belgilarni keyingi bo‘g‘inlarga berilish tartibini kuzatib bordi va
ma’lum qonuniyatlarni aniqladi. Bu qonunlar quyidagilardan iborat:
1.Ustun kelishlik yoki bir xillik;
2.Avlodlarda belgilarning ajralish xodisasi;
3.Irsiy belgilarning yoki genlarni mustaqil taqsimlanish qonuni.
Mendel ochgan bu qonunlar o‘z davrida fanda olimlar tomonidan tan olinmadi. Chunki bu
hodisani boshqa ekinlarda ham tekshirib ko‘rish zarur edi.
Genetikaning mustaqil fan sifatida rasmiy tan olinishi 1900 yil uch botanik olimlar:
gollandiyalik
Gugo de Friz, germaniyalik
Karl Korrens va avatriyalik
Erix Chermak larning
duragaylash bo‘yicha olib borgan ishlari katta ahamiyatga ega bo’ldi. Bu uch botanik olimlar
bir-biridan behabar holda turli obektlar (G.de Friz
enotera va
lolaqizg‘aldoq , K.Konrens
makkajo‘xori , E.Chermak
no‘xat duragaylari) ustida tadqiqot o‘tkazib, ota-ona irsiy
belgilarining nasldan-naslga berilishi va kelgusi avlodlarda ajralishi haqidagi maqolalarini
1900- yil e’lon qildilar. Ammo bu olimlar chex ruhoniysi Gregor Mendel ochgan
irsiyat qonunlarini qaytadan kashf etdilar xolos. Chunki, Mendelning irsiyat haqidagi qonunlari
1865 yilda nashr etilgan
“O‘simlik duragaylari ustida tajribalar” nomli asarida bayon
etilgan edi. Shuning uchun 1900 yil genetika fanini tug‘ilish yili deyiladi va G.Mendel
o‘rinli
ravishda genetikaning asoschisi bo’lib hisoblanadi.
Mendel no’xat ustida tajriba olib borib, ularning ayrim belgilarining keyingi bo’g’inda
berilishini o’rgandi va 2 ta muhim masalani hal etdi:
1. Belgi va xususiyatlar jinsiy hujayralar orqali beriladigan ayrim irsiy omillar bilan
belgilanadi.
2. Organizmlar chatishtirilganda ularning ayrim belgi va xususiyatlari yo’qolib ketmaydi,
balki ota va onada qanday bo’lsa, kelgusi bo’g’inlarda ham shunday saqlanadi.
Mendelning bu ta’limoti genetikaning kelgusi rivojlanishiga nazariy asos bo’ldi. Irsiyat
va o‘zgaruvchanlik haqidagi fanga
