|
Keyinchalik iqtisodiyot fanining
klassik maktabiBog'liq IQTISODIYOT NAZARIYASI
Keyinchalik iqtisodiyot fanining
klassik maktabi
namoyandalari bo’lmish
A.Smit, U.Petti, D.Rikardo kabi atoqli iqtisodchi olimlar boylik faqatgina qishloq
xo’jaligidagina emas, balki shu bilan birga sanoat, transport, qurilish va boshqa
xizmat ko’rsatish sohalarida ham yaratilishini isbotlab berdilar va hamma boylikning
onasi yer, otasi mehnat, degan qat’iy ilmiy xulosaga keldilar. Shuni aytish kerakki,
A.Smitning «ko’rinmas qo’l» printsipi hozirgi kunda juda ko’p tilga olinmoqda. U
o’zining «Xalqlar boyligining tabiati va sabablari to’g’risida tadqiqot» (1776) degan
kitobida insonni faollashtiradigan asosiy rag’bat xususiy manfaatdir deb ko’rsatadi.
Inson o’z xususiy manfaatini amalga oshirishga, ya’ni foyda olishga intilib, mehnat
taqsimoti sharoitida qandaydir tovar yoki xizmat turini yaratadi, boshqalarga yetkazib
beradi, o’z kapitalini ko’paytiradi va shu intilishda o’zi bilmagan holda jamiyat
taraqqiyotiga hissa qo’shadi deb tushuntiradi. U kapital, mehnat, tovar, ishchi kuchi
va boshqa resurslarning erkin harakatini ta’minlash printsipini ilgari suradi. Ushbu
maktabning «klassik» deb nom olishiga ularning quyidagi yutuqlari sabab bo’ldi.
Birinchidan, A.Smit va D.Rikardo iqtisodiyotni o’rganishga ilmiy yondashuv
beradigan tadqiqot usullarini ishlab chiqdi va muvafaqqiyatli qo’lladilar. Aynan ana
shu usullar yordamida ular merkantilistlarni «boylikning manbai – savdo» degan
g’oyasining to’g’ri emasligini isbotladilar.
Ikkinchidan, iqtisodiyot to’g’risidagi barcha yig’ilgan bilimlarni klassik maktab
namoyandalari ma’lum bir ilmiy tizimga keltirdilar. Bu narsaga ular birinchi bo’lib
iqtisodiy ne’matlarni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste’mol
o’rtasidagi tizimli aloqani tadqiq etgani sabab bo’ldi.
Uchinchidan, ingliz klassiklari iqtisodiy hodisalarning ko’zga ko’ringan
tomonlarini tadqiq qilish bilan cheklanib qolmadilar. Ular ushbu hodisalarning
mohiyatini, ular o’rtasidagi sabab-oqibatli aloqadorlikni aniqladilar, shuningdek
kapitalistik iqtisodiyot qonunlarini ochdilar.
Iqtisodiyot nazariyasi fanining rivojlanishida Sismondining ham muhim hissasi
bordir. U kapitalistik iqtisodiy mexanizmni tanqid qilib, siyosiy iqtisod inson baxti
yo’lida sotsial mexanizmni takomillashtirishga qaratilgan fan bo’lmog’i lozim deb
ko’rsatadi. Kapitalistik iqtisodiy tuzumni tanqid qilish bilan bir qatorda undan ko’ra
progressiv bo’lgan jamiyat qurish g’oyasi Sen-Simon, SHarl Fure, Robert Ouen kabi
1
A.Razzoqov., Sh.Toshmatov., N.O’rmonov. Iqtisodiy ta’limotlar tariхi. T.: «Moliya». 2002, 147-149-bеt.
18
sotsial utopistlar tomonidan ilgari surilgan edi. Ular xususiy mulkni qattiq tanqid
qilib, uni tugatish tarafdori edilar.
Ulardan keyin
|
| |
