O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Download 8,58 Mb. Pdf ko'rish
bet	13/652
Sana	11.07.2024
Hajmi	8,58 Mb.
	#267370

1 ... 9 10 11 12 13 14 15 16 ... 652

Bog'liq
IQTISODIYOT NAZARIYASI

merkantilizm
deb atalgan. Bu oqim tarafdorlari odamlarning,
jamiyatning boyligi puldan, oltindan iborat, boylik savdoda, asosan tashqi savdoda –
muomala jarayonida paydo bo’ladi, ko’payadi, savdoda band bo’lgan mehnat unumli
mehnat, boshqa mehnatlar esa unumsizdir, deb tushuntirib keldilar. Keyinchalik,
iqtisodiy bilimlar rivojlanib, takomillashib borgan sari, ayirboshlash, ya’ni savdo
jarayonida hech qanday boylik yaratilmasligi, qiymatning ko’paymasligi ma’lum
bo’lib qoldi. Faqat ayirboshlashning ekvivalentlik tartibi, ya’ni teng mehnatga teng
boylik muvozanati buzilgan taqdirda boylik birovlar foydasiga qayta taqsimlanadi,
natijada kimdir boyib, kimdir xonavayron bo’lib boradi. Merkantilistlar iqtisodiyot
nazariyasining asosiy vazifasi davlatning iqtisodiy siyosatiga amaliy tavsiyalar ishlab
chiqishdan iborat deb ta’kidladilar. Ularning fikricha, iqtisodiyotda ijobiy savdo
balansiga erishilishi uchun davlat iqtisodiyotga faol aralashishi, ya’ni milliy ishlab
chiqarish va savdoni o’z panohiga olishi zarur deb hisoblaydi.
Keyingi oqim
fiziokratlar
deb atalgan. Ular merkantilistlardan farqli o’laroq,
boylik qishloq xo’jaligida yaratiladi va ko’payadi, degan g’oyani olg’a surdilar.
Ularning vakili bo’lgan F.Kene mashhur «Iqtisodiy jadval» asarini

(1758) yozdi va
unda fiziokratizm maktabi asoslarini yaratdi. Uning nazariy va siyosiy dasturini
ta’riflab berdi. Bu asarda F.Kene almashuvning ekvivalentlik ta’limotini ilgari surdi.
Uning fikricha almashuv yoki savdo boylik yaratmaydi, almashuv jarayonida teng
miqdorli qiymatlarning almashuvi ro’y beradi, tovarlarning qiymati bozorga
kirmasdan oldin mavjud bo’ladi. F.Kenening ta’limotida sof mahsulot nazariyasi
markaziy o’rin egallaydi. Uning fikricha, Yalpi ijtimoiy mahsulot va ishlab chiqarish
1
A.Razzoqov., Sh.Toshmatov., N.O’rmonov. Iqtisodiy ta’limotlar tariхi. T.: «Moliya». 2002, 89-90-bеt.

17
xarajatlari o’rtasidagi farq sof mahsulot hisoblangan. F.Kene sof mahsulot bilan
qo’shimcha qiymatni chalkashtirib, ikkalasini aynan bir narsa deb tushunadi. U
qo’shimcha qiymat dehqonlarning qo’shimcha mehnati samarasi sifatida yuzaga
keladi deb izohlaydi, ayrim joylarda esa qo’shimcha qiymatni tabiatning sof hadyasi
deb qarab, uni yaratishda tabiat ham ishtirok etadi, deb tushuntiradi
1
. Bu yerda u o’zi
bilmagan holda qiymat bilan naflilik(iste’mol qiymat)ning farqiga bora olmaganligini
ifoda etadi. F.Kene ta’limotini A.Tyurgo, Dyupon de Nemur va boshqalar davom
ettirdi. Fiziokratlarning ta’limoti bo’yicha qishloq xo’jaligida band bo’lgan mehnat
birdan-bir unumli mehnat deb hisoblanib, boshqa sohalardagi mehnat esa unumsiz
mehnat deb hisoblangan.

Download 8,58 Mb.

1 ... 9 10 11 12 13 14 15 16 ... 652

Download 8,58 Mb.

Pdf ko'rish