|
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universitetiBog'liq IQTISODIYOT NAZARIYASIEhtiyojlarning ishlab
chiqarish va yetkazib berishga nisbatan
miqdoran o’sib, tarkib va sifat jihatidan
takomillashib borishi
ehtiyojlarning ustuvor darajada o’sib borish qonuni
deyiladi.
Bu qonun ishlab chiqarish bilan ehtiyojlar o’rtasidagi uzviy, to’g’ridan-
to’g’ri bog’liqlikni aks ettiradi.
Ehtiyojlarning o’zi ham bir-birini taqozo qiladi. Bir ehtiyoj o’z orqasidan
boshqa bir ehtiyojni keltirib chiqaradi. Masalan, kompyuter texnikasiga ehtiyojning
paydo bo’lishi, o’z navbatida uni ishlatishni o’rganish, unga xizmat ko’rsatish, dastur
tuzish kabi ehtiyojlarni keltirib chiqaradi.
Ehtiyojlarning o’sib borishi, uni qondirish vositalari darajasi bilan chegaralanadi.
Chunki ehtiyojlar cheksiz o’zgargani holda uni ta’minlash uchun kerak bo’ladigan
iqtisodiy resurslar cheklangan bo’ladi.
Iqtisodiy resurslar deganda tovar ishlab
chiqarish va xizmat ko’rsatish jarayonlarida foydalanish mumkin bo’lgan barcha
vosita va imkoniyatlar majmui tushuniladi.
Iqtisodiy resurslarni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:
1) tabiiy resurslar (er, yer osti boyliklari, suv, o’rmon va biologik resurslar);
2) ishchi kuchi resurslari (kishilarning aqliy va jismoniy qobiliyatlari);
3) kapital (foyda olish maqsadida ishlatiladigan binolar, stanoklar, mashinalar,
asbob-uskunalar, inshootlar, qurilmalar, sotishga tayyor tovarlar, pul mablag’lari va
boshqalar);
4) tadbirkorlik qobiliyati (kishilarning ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish
jarayonlarini tashkil etish va boshqarish qobiliyatlari).
Iqtisodiy resurslarning ishlab chiqarish omillaridan farqi shundaki, ularga ishlab
chiqarishda bevosita qatnashadigan ishchi kuchi, tabiiy resurslar va ishlab chiqarish
vositalaridan tashqari hamma moddiy resurslar, tovar va pul zaxiralari ham kiradi.
Resurslarning cheklanganligi ehtiyojni qondirishning muhim yo’li bo’lgan ishlab
chiqarish imkoniyatlarini ham cheklab qo’yadi. Bu imkoniyatlar darajasi doimo bir
xil bo’lib turmaydi, balki yangi texnikalar va texnologiyalarning yaratilishi va ishga
solinishi ishlab chiqarish imkoniyatlarini, uning chegaralarini kengaytirish imkonini
beradi. Iqtisodiy resurslar, ishlab chiqarish va ehtiyojlarni qondirish darajasi
o’rtasidagi doimiy va mustahkam aloqadorlikni quyidagicha ifodalash mumkin (1.2-
chizma):
|
| |
