149
P
Q
E
Ò
,
Bu yerda:
Q – talab miqdorining foizli o’zgarishi;
P – narxlarning foizli o’zgarishi.
Talabning narx bo’yicha egiluvchanligi tovarning muayyan narx darajasi uchun
alohida hisoblanadi. Masalan, 7.1-jadval asosida kartoshkaga talabning narx bo’yicha
egiluvchanligini ko’rib chiqaylik. Ma’lumotlardan ko’rinadiki, 1 kg kartoshka narxi
700 so’mdan 600 so’mga tushganda bozor talabi miqdori 10 tonnadan 20 tonnaga
qadar ortgan. Bunday holda talab elastikligi:
7
700
100
:
10
10
Ò
E
ga teng.
Ya’ni, kartoshka narxining 1 foizga pasayishi unga bo’lgan talab miqdorining 7
foizga o’sishiga olib kelgan.
Yuqorida ta’kidlaganimizdek, tovarning har bir muayyan narx darajasi uchun
talabning narx bo’yicha egiluvchanligi ko’rsatkichlari farqlanadi. Jumladan,
jadvaldagi ma’lumotlar bo’yicha, kartoshka narxi 600 so’mdan 500 so’mga
pasayganda talab egiluvchanligi ko’rsatkichi 3% ni, 500 so’mdan 400 so’mga
pasayganda 3,3% ni tashkil etadi va h.k.
Talab egiluvchanligini belgilab beruvchi bir qator omillar mavjud. Ularning
asosiylari quyidagilar:
1. O’rinbosar tovarlarning mavjudligi.
Odatda muayyan turdagi ehtiyojni bir
qator tovarlar bilan qondirish imkoniyati mavjud bo’ladi. Masalan, qishda sovuqdan
saqlanish uchun palto bilan bir qatorda kurtka, plashch va boshqa issiq kiyimlardan
foydalanish mumkin. Yoki biror joyga sayohatga borish uchun samolyot bilan bir
qatorda tezyurar poezd, avtomobildan foydalanish mumkin. Bu o’rinda kurtka,
plashch va boshqa issiq kiyimlar paltoning, tezyurar poezd, avtomobil samolyotning
o’rinbosar tovarlari hisoblanadi. Agar biror tovarning boshqa o’rinbosar tovarlari
qanchalik ko’p bo’lsa, unga bo’lgan talab shunchalik ko’p egiluvchan bo’ladi.
Jumladan, sof raqobatli bozorda taklif qilinadigan tovarlarning o’rinbosar tovarlari
juda ko’p bo’lib, shu sababli har bir alohida sotuvchi mahsulotlariga talab butunlay
egiluvchan hisoblanadi.
