|
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti
Pdf ko'rish
|
| bet | 412/652 | | Sana | 11.07.2024 | | Hajmi | 8,58 Mb. | | #267370 |
Bog'liq IQTISODIYOT NAZARIYASIHududiy ishsizlik
muayyan hududdagi tarixiy, demografik, madaniy, milliy
va ijtimoiy-ruhiy xususiyatdagi bir qator kompleks omillar ta’siri ostida ishchi
kuchi talabi va taklifi o’rtasidagi nomutanosiblik natijasi hisoblanadi.
Yashirin ishsizlik
uchun ish kuni yoki ish haftasi davomida to’liq band
bo’lmaslik xos.
Iqtisodiyot rivojlanishi darajasining pasayishi korxonalardagi ishlab
chiqarish hajmining qisqarishiga olib keladi. Biroq, korxona egalari o’z ishchilarini
birdaniga ishdan bo’shata olmaydilar. Buning natijasida ishchilarning ma’lum qismi
rasman ish bilan band bo’lsalarda, amalda to’liq holda ishlamaydilar. Buning
natijasida mehnat unumdorligi pasayib, korxona moliyaviy natijalariga ta’sir
ko’rsatadi. Yashirin ishsizlik mamlakatda vujudga kelishi mumkin bo’lgan ijtimoiy
keskinlikka yo’l qo’ymaslikka intilish natijasida ham paydo bo’ladi.
Turg’un ishsizlik
mehnatga layoqatli aholining ish joyini yo’qotgan, ishsizlik
bo’yicha nafaqa olish huquqidan mahrum bo’lgan va faol mehnat faoliyatiga
hech qanday qiziqishi bo’lmagan qismini qamrab oladi.
«To’la bandlik» tushunchasi iqtisodiyotda ishsizlikning mutlaq mavjud
bo’lmasligini bildirmaydi. Iqtisodchilar friktsion va tarkibiy ishsizlikning bo’lishini
tabiiy deb hisoblaydilar, shu sababli to’la bandlik ishchi kuchining 100% dan kam
qismini tashkil qiluvchi miqdor sifatida aniqlanadi. Aniqroq aytganda, to’la bandlik
sharoitida ishsizlik darajasi friktsion va tarkibiy ishsizlar soniga teng bo’ladi. siklik
ishsizlik nolga teng bo’lganda to’la bandlik sharoitidagi ishsizlik darajasiga erishiladi.
To’la bandlik sharoitidagi ishsizlik darajasi ishsizlikning tabiiy darajasi deb
ataladi.
Ishsizlikning tabiiy darajasi bilan bog’liq bo’lgan milliy ishlab chiqarishning
real hajmi, iqtisodiyotning ishlab chiqarish salohiyatini ko’rsatadi.
To’la bandlik yoki ishsizlikning tabiiy darajasi ishchi kuchi bozori muvozanatiga
erishganda, ya’ni ish izlovchilar soni bo’sh ishchi o’rinlari soniga teng kelganda
vujudga keladi. Ishsizlikning tabiiy darajasi qandaydir darajada iqtisodiy jihatdan
maqbul hisoblanadi. Chunki «friktsion» ishsizlarga mos keluvchi ish o’rinlarini topish,
«tarkibiy ishsizlarga» ham yangi kasbni o’zlashtirish yoki yangi yashash joyida ish
topish uchun ma’lum vaqt kerak bo’ladi.
«Ishsizlikning tabiiy darajasi» tushunchasi ma’lum bir aniqliklar kiritishni talab
qiladi.
Birinchidan,
bu tushuncha iqtisodiyot har doim ishsizlikni tabiiy darajasida amal
qilishi va shu orqali o’zining ishlab chiqarish imkoniyatini ro’yobga chiqarishini
bildirmaydi. Chunki, ko’pincha ishsizlik darajasi tabiiy darajadan ortiq, ayrim
hollarda, masalan, ish vaqtidan ortiqcha ishlash va o’rindoshlik ishlarida band bo’lish
natijasida tabiiy darajadan past ham bo’lishi mumkin.
Ikkinchidan,
ishsizlikning tabiiy darajasi o’z-o’zicha doimiy miqdor hisoblanishi
shart emas, u tarkibiy o’zgarishlar (qonunlar va jamiyat urf-odatlaridagi o’zgarishlar)
oqibatida o’zgarib turishi mumkin. Masalan, AQSHda ishsizlikning tabiiy darajasi
dastlab XX asr 60-yillarining o’rtalarida 4,5% deb belgilangan bo’lsa, 70-yillarning
boshiga kelib 5,5%, 80-yillarning boshida esa 6% gacha o’sdi.
|
| |
