103
ikkinchi signal sistemasining tenglashuvini ta’minlaydi. Chet ellarda bolalarni
yoshligidan, maktabgacha ta`lim yoshidan boshlab, sekin-asta tevarak-atrofii
o‘rgatishda, umumiy tushunchalarni ikkinchi signal sistemasiga bog‘lab olib
boriladi. Bu esa bolaning tevarak-atrofni o‘zlashtirishdagi yangi bosqichning
boshlanishidir.Tevarak-atrofni idrok qilish biror bir mo‘ljal asosida foydalana
bilishni talab qiladi, bola ilk yoshidan boshlab o‘zining sezgilari orqali idrok
qiladi, ya’ni tanasining tomonlari bilan mo‘ljal qiladi. Bog‘cha yoshida bola
tevarak-atrof tushunchalarini so‘zlarda ifodalanishini egallaydi: oldinda- orqada,
yuqoriga- pastga, chapga-o‘ngra. Yosh bolada tevarak atrofni idrok qilishda
bolaning shaxsiy tanasi asosiy markaz bo‘lib hisoblanadi va u o‘zining tanasiga
nisbatan sezgi organlari orqali mo‘ljalga oladi. Keyinroq borib unga yana bir
sistema qo‘shiladi. Bu nutqda ifodalashdir ya’ni so‘zlar bilan. Bu narsa bolalarda
tomonlarni o‘ziga tegishlilarni sezgi, farqlash, aniqlash xususiyatlarini
mustahkamlash natijasida bo‘ladi, qaysiki bu tomonlar: yuqoriga, pastga, oldinga,
orqaga, o‘ngga, chapga. Shunday qilib bog‘cha yoshi tevarak-atrofning
tomonlarini, nomlarini so‘z bilan belgilash sistemasi davridir. Bola qanday qilib
bundan foydalanadi? Kuzatishlardan shu narsa ayon bo‘ldiki yuqorida degan
so‘zda bola — boshi turgan tomonni, pastda esa — oyoqlari turgan joyni, oldinda
— yuzi tomonni, orqasida esa — orqasini, o‘ngda — o‘ng qo‘li qaepda bo‘lsa
o‘sha tomonni, chapda — chap qo‘li qayerda bo‘lsa o‘sha yerni idrok qilgan. O‘z
tanasi bo‘yicha tevarak — atrofni idrok qilish bu boshlang‘ich idrok bo‘lib xizmat
qiladi. Asosiy tomonlarni 3 ta guruhi, qaysiki odam tanasining turli qismlari
bo‘yicha eng birinchi bo‘lib yuqori farqlanadi. Bunda bola, tanasi vertikal holatida
aniqlaydi. Qolganlari esa kechroq aniqlanadi va farqlanadi bola tomonidan. Bola
tomonlarining juft, qarama qarshi tomonlarini guruhini o‘zlashtirsa ham, hali u
uning aniqligida yanglishadi. Bolalar uchun asosiy qiyinchiliklar o‘ng va chapni
ajratishdir. Kuzatishlardan bola bu qarama-qarshi tomonlarni asta-sekin egallab
boradi, qaysiki ularni tajribalari orqali egallab boradilar.
Bilimlarni mustahkamlash uchun o‘yinlar:
1.
