73
Kogerent nurlar deb, bir hil yoki o`zgarmas fazalar farqi bilan
tarqalayotgan yoruglik to`lqinlaridan tashkil topgan nurlarga aytiladi.
Shunday qilib, yoruglik interferensiyasini quyidagicha tariflash mumkin.
Yoruglikning interferensiyasi deb, o`zaro kogerent nurlarning
qo`shilishi natijasida yoruglik to`lqinlarining fazoning turli nuqtalarida yo
kuchayish yo susayish hodisasiga aytiladi.
Interferensciyaning kuchayish va susayish o`zaro kogerent yoruglik
to`lqinining faza yoki iul farqiga bogliqdir. Agar qo`shilayotgan ikki kogerent
yoruglik to`lqinlarining fazalar farqi
ϕ
∆
juft
π
larga yani 2m
π
ga yoki yo`l
farqi juft yarim to`lqin uzunliklariga
2
2
λ
m
ga teng bo`lganda, to`lqinlar bir
hil fazalar bilan ustma–ust tushishi sababli natijalovchi amplituda ikkilangan
bo`ladi va interferensiyaning kuchayishi quyidagi formuladan aniqlanadi:
π
ϕ
2
=
∆
yoki
.....)
3
,
2
,
1
,
0
(
,
2
2
=
=
∆
m
m
λ
(137)
Agar qo`shilayotgan ikki kogerent yoruglik to`lqinlarining fazalar farqi
ϕ
∆
tok
π
larga, yani (2m+1)
π
ga yoki yo`l farqi
l
∆
tok yarim to`lqin
uzunliklarga
2
)
1
2
(
λ
+
m
ga teng bo`lganda, to`lqinlar qarma–qarshi fazada
qo`shilishi sababli natijalovchi amplitudasi nolga teng bo`ladi va
interferensiyaning susayishi kuzatiladi. Shunday qilib, interferensiyaning
susayishi quyidagi formuladan aniqlanadi:
π
ϕ
)
1
2
(
+
=
∆
m
yoki
.....)
3
,
2
,
1
,
0
(
,
2
)
1
2
(
=
+
=
∆
m
m
l
λ
(138)
O`zaro kogerent nurlar tarqatuvchi manbalarga kogerent manbalar
deyiladi. Tajribalar shuni ko`rsatdiki, hatto bir–birining aniq nuqtasi bo`lgan
ikki yoruglik manbai ham o`zaro kogerent manbalar bo`laolmas ekan. Fransuz
olimi Jan Frenel birinchi marta kogerent nurlarni olish metodini ishlab chiqdi.
Bu metodga asosan, bitta yoruglik manbaidan chiqayotgan nurlar o`zaro
kogerent nurlardan iborat bo`lar ekan. Shuning uchun kogerent nurlar suniy yo`l
bilan, masalan, bir manbadan chiqayotgan yoruglikni ikkiga ajratib, hosil
qilinadi. Frenel tavsiya qilgan interferension manzarani hosil qilishning ayrim
usullarini qarab chiqamiz.
