O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik–iqtisodiyot instituti fizika kafedrasi fizika fanidan ma’ruzalar matni

Download 389,37 Kb.
bet	78/86
Sana	22.12.2023
Hajmi	389,37 Kb.
	#126669

1 ... 74 75 76 77 78 79 80 81 ... 86

Bog'liq
O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi q-fayllar.org
01 FOZILOV AKMALJONni YURIDIK PSIXOLOGIYA, Kondensatorning aperiodik chegaraviy aperiodik va tebranma zaryadsizlanishi, elektronika-va-sxemalar-fanini-raqamli-texnologiyalar-asosida-o-qitish-metodikasi, 1. Bolalar uchu-WPS Office, Google for Education, Xurramov Og’abek 3mahsulot sifati, avtomobil yollarini yol poyini qurish, Harakat xavfsizligini tashkil etish asoslari. Yo’l harakatining , Magistrlik Dissertatsiyasi SoataliyevR.R.., 1.STEAM.M.Abjalova, Slayd one, Hisoblash texnikasi rivojlanish tarixi va avlodlari fayllar org, Mavzu Iqtisodiyot nazariyasi faniga kirish-muhaz.org, Mavzu ilmiy uslub va uning xususiyatlari

1.Atom fizikasi.

ATOM FIZIKASI

ATOM TUZILISHI. REZERFORD TAJRIBALARI

Reja:
1.Atom fizikasi.

2.Atomning planetar modeli va uning kamchiligi.

3.Bor postulotlari.

4.Spontan va induksiyalangan nurlanish. lazerlar.

1.Atom fizikasi. XX asrning boshlariga kelib, J.Perrenning Broun

harakatiga bagishlangan tajribalaridan so`ng moddalarning atom tuzilishi to`liq

tasdiqlandi. Ikkinchi tomondan, elektroliz, gazlarning ionlanishi, katod nurlari,
fotoeffekt va radioaktivlikni tadqiq qilish atomlar ichida elektronlar
mavjudligini binobarin, atomning tuzilishi murakkab ekanligini isbotlab,
atomning bo`linmas deyilgan asriy tushunchaga chek qo`ydi. Shu davrgacha
faqat atomning o`lchami ~10
–10
m ekanligi va elektronning massasi vodorod

atomi massasidan 1836 marta kichikligi malum edi xolos.

Atomdagi zaryad va massa taqsimotini ingliz olimi E.Rezerford

tekshirishga muvaffaq bo`ldi. Buning uchun u ogir elementlarning, hususan

oltin, mis va boshqa modda atomlarini
α
–zarrachalar bilan bombardimon qildi.

α
–zarracha nima? U butunlay yonlangan geliy atomidan, massasi elektron

massasidan 8000 marta katta bo`lib, zaryadi musbat va absolyut qiymati
α

q
elektron zaryadidan ikki marta katta, yani

kl

e

q
19
10

2
,

2
−

⋅

=
=

teng, tezligi esa

juda katta bo`lib,

s

m /
10
2

7
⋅

≈

ϑ
ga teng.

Rezerford tajribasining shemasi tasvirlangan.

−
α

zarracha manbai radioaktiv preparat radiy (Ra) ingichka kanal

ochilgan qo`rgoshin silindrga joylashtiriladi.
α
–zarracha oqimi D diafragmadan

o`tib, tekshirilayotgan material (oltin, mis va hokazo) dan yasalgan yupqa

plastinkalarga tushada va undan sochilgan zarrachalar ruh sulfid bilan qoplangan
ekran E ga tushadi. Har bir zarracha ekranga kelib o`rilganda yoruglik

chaqnaydi–sintillyasiyalanadi va bu chaqnashish mikroskop M va kuzatiladi.
Qurilma havo so`rib olingan idishga joylashtiriladi.
Tajribaning ko`rsatishicha

α
–zarrachalar yupqa plastinkadan bemalol

o`tgan, bazilari esa malum bir burchakka ogib o`tgan. Lekin kamdan–kam
zarrachalar 90
0
dan katta burchakka, hatto 180

0
ga ogganligi aniqlangan.

Yadrodan turli masofada uchib o`tgan
α
– zarrachaning traektoriyasi

tasvirlangan.

Yupqa plastinkadan

α
–zarrachaning o`z yo`nalishini deyarli

o`zgartirmasdan o`tishi oltin atomlari ichida bo`shlik fazo mavjud ekanligini
tasdiqlaydi.
α
–zarrachaning orqaga qaytishi esa atomning musbat zaryadi va

massasi fazoning juda kichik sohasiga mujassamlashganligini ifodalaydi.

Shuning uchun ham
ϑ
tezlik bilan uchib kelayotgan

α
–zarracha masofagacha

yaqin kelib, orqaga qaytadi. Binobarin,
α
–zarrachaning kinetik energiyasi

atomning musbat zaryadi q bilan

α
=zarracha zaryadi

α

q

ning o`zaro potensial
energiyasiga teng, yani;

R

q

q

m
α
α

πε
ϑ

⋅

⋅
=

2
4

2
(154)

bunda R –atom o`lchamiga nisbatan juda kichik bo`lgan masofa,
0
ε

–elektr
doimiysi.

Rezerford turli burchak ostida sochilgan

α
–zarrachalarni sanab, atom

jadrosi haqidagi goyani ilgari surdi. Bu goyaga binoan, atomning massasi va
zaryadi atomning markazida joylashgan juda kichik o`lchamli jadroda
mujassamlashgan.
Rezerfordning hisoblashicha, yadroning o`lchami (diametri) 10

–12
–10

–13
sm tartibda ekan. Bu atomga nisbatan yadro 10–100 ming marta kichik.
Keyinchalik yadroning zaryadini ham aniqladi. Yadroning zaryadi

Ze

q
=
bo`lib,

bunda e–elementar zaryad (yani elektron zaryadi) ning absolyut qiymati. Z–

mazkur himiyaviy elementning Mendeleev davriy sistemasidagi tartib nomeri.

Download 389,37 Kb.

1 ... 74 75 76 77 78 79 80 81 ... 86

Download 389,37 Kb.