O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

160 
ma’lumotlar massivlaridan iborat. Bunday bazalar xaridorlar bilan 
aloqalarni o’rnatish va bitimlarni tuzish uchun asos yaratadi. 
To’g’ri marketing shaxsiy sotishlar, to’g’ridan-to’g’ri pochtadan 
yuborish, kataloglar bo’yicha sotish, telefonli marketing telemarketing va 
tovarlarni interaktiv tartibda sotib olish shaklida amal qilishi mumkin. 
Shaxsiy sotishlarni amalga oshirish uchun korxonalar sotish 
bo’limlarining xodimlari, savdo agentlari, yakka sotishlar bo’yicha 
mutaxassislar, kommivoyajerlardan foydalanishi mumkin. 
To’g’ri pochta orqali yuborish pochta orqali xatlarni, reklama 
materiallarini, tovarlarning namunalarini, bukletlar va shu kabi vositalarni 
potensial iste’molchilarning manzillariga yuborishni o’z ichiga oladi. 
Yetkazib berish shakllari quyidagicha bo’ladi: faksimil (hujjatlarni telefon 
aloqasi orqali jo’natish), elektron (ma’lumotlar yoki fayllarni bevosita bir 
kompyuterdan ikkinchisiga yuborish) va ovozli pochta (biror telefon 
raqamiga yuborilgan og’zaki xabarlarni olish va saqlash). 
Tovarlarni katalog bo’yicha sotish – bu to’g’ri marketingning bir turi 
bo’lib, xaridorlarga yuboriladigan yoki bevosita do’konda sotiladigan 
tovarlar kataloglarini qo’llash bilan amalga oshiriladi. Telemarketing, 
tovarlarni xaridorlarga to’g’ri sotishning vositasi sifatida, telefon 
imkoniyatlaridan foydalanadi. Sotish haqidagi takliflarni aniqlashtirish 
bilan bir qatorda telemarketing ma’lumotlar bazasini yaratish, so’rovlar, 
marketing tadqiqotlarini o’tkazish va ularning natijalarini baholash uchun 
muvaffaqiyatli ishlatilishi mumkin. Telemarketingning afzalliklari yaqqol 
ko’rinib turibdi: xarid jarayonining qulayligi, tovar va xizmatlar haqidagi 
axborot sifatining yuqoriligi. 
Darhol javob beradigan televizion marketing ikki yo’nalishga ega. 
Birinchi holda reklama (videoklip)ni joylashtirish haqida gap boradi. 
Uning yordamida bepul telefon raqamini ko’rsatish bilan birga tovarning 
xususiyatlari haqida ma’lumot beriladi (qo’ng’iroq qilib tovarni buyurtma 
qilish mumkin). Ikkinchi holda teledasturlar tartibida ishlaydigan va 
kanalning ishlashi davomida tovarlar va xizmatlarni sotish jarayonini 
amalga oshiradigan teledo’konlar ishlatiladi. 
Interaktiv marketing to’g’ri marketingning tez rivojlanayotgan shakli 
hisoblanadi. U axborot xizmatlarini tezkor tartibda taqdim etadigan 
zamonaviy kompyuter xizmatlari yordamida olib boriladi. Buning uchun 
sotuvchi va xaridor o’rtasida ikki tomonlama elektron aloqalarni 
o’rnatishga imkon beradigan tizimlardan foydalaniladi (tijorat tezkor 
axborot xizmatlari va internet). 

161 
Ko’p korxonalar tovarlarni sotishda o’z savdo xodimlarining 
xizmatlaridan foydalanadilar, ko’pchilik korxonalar buning uchun boshqa 
kompaniyalarning savdo xodimlarini jalb qiladi. Lekin markaziy o’rinda 
har doim savdo agenti turadi – kompaniyaga ishlaydigan va quyidagi 
faoliyatlardan bittasini yoki bir nechtasini bajaradigan shaxs: izlash va 
qidirish, ma’lumotlarni tarqatish, xizmat ko’rsatish, axborotlarni yig’ish. 
Savdo agentlari yaxshi malaka, o’qimishliligi va shaxsiy ish 
sifatlariga ega bo’la turib, iste’molchilarga nisbatan juda e’tiborli, ularning 
talablariga hurmat va qiziqish bilan qaraydilar, iste’molchilarda paydo 
bo’ladigan muammolarni hal qilishga va ularning ehtiyojlarini o’z vaqtida 
qondirishga maksimum qiziqishni namoyon qiladilar. 
Odatda, kompaniyalar savdo agentlari oldiga ularning majburiyatlari 
doirasi aniq belgilangan vazifalarni qo’yadilar. Ko’p hollarda savdo 
agentlarining funksiyalari quyidagilar bilan cheklanib qoladi: 
firmaning tovarlari va xizmatlari haqidagi axborotlarni tarqatish; 
yangi iste’molchilarni izlash va jalb qilish; 
sotishni amalga oshirish va bitimlar tuzish; 
mijozlarga xizmat ko’rsatish; 
marketing tadqiqotlarini o’tkazish va hisobotlarni tuzish. 

Download 2,17 Mb.