23
ehtiyoji
kompleksli
kuchaytirish
ehtiyojlarini
qoniqtirish
Keltirilgan 2.2-jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki,
marketing
konsepsiyasida e’tibor berilayotgan asosiy obyekt iste’molchilar zaruriyati,
ya’ni ularning ehtiyojlarini to’laroq va samaraliroq qondirish hisoblanadi.
Bu yerda firmaning ko’zlangan maqsadga erishishi uning qanchalik
darajada iste’molchilar talabini o’rganganligi va raqobatchilarga nisbatan
qanchalik darajada ularning talabini samaraliroq qondirganligiga bog’liq
bo’ladi.
Tijorat faoliyatini jadallashtirish (sotish) va marketing konsepsiyalari
avvalambor tadbirkorlik faoliyatining dastlabki shart-sharoiti bilan bir-
biridan farqlanadi. Birinchi holatda asosiy nuqta (e’tiborning asosiy
obyekti) ishlab chiqarilgan (mavjud)
tovarlar hisoblanadi, keyingi ishlar
esa minimal muddatda ko’proq daromad olish maqsadida ularni
muvaffaqiyatli sotish yo’llarini topishga qaratilgan. Amaliyotda tijorat
faoliyatini jadallashtirish konsepsiyasini amalga oshirish ko’pincha xaridni
yuklash bilan bog’liq – sotuvchi nima bo’lmasin bitimni tuzishga intiladi,
xaridorlar ehtiyojini qondirish esa uning uchun ikkinchi darajali holdir.
Marketing konsepsiyasi ehtiyojning boshlang’ich asosi sifatida (talab,
manfaat, istak, muammo) nafaqat joriy, balki istiqbolli hamda imkoniyatli
ehtiyojlarni ham nazarda tutadi. Bunda korxona tezkor daromadni olishga
emas, yuqori iste’molchilar qoniqishini yaratish va qo’llab-quvvatlash
yo’li bilan uzoq tijoratli istiqbollarga qaratiladi.
“Ehtiyojlarni toping va ularni qondiring” – bu ibora marketing
konsepsiyasi mohiyatini to’la xarakterlaydi. Ehtiyojlarni
raqobatchilardan
samaraliroq qoniqtirgan korxonalar bozorda muvaffaqiyatga erishadilar.
Marketing – iqtisodiy faoliyatning eng rivojlangan sohalaridan
biridir. Hozirgi sharoitda uning asosiy g’oyasi – daromadni olish uchun
ehtiyojlarni qondirish – yangi sahifalarga ega bo’ldi. Bu ma’lum
sabablarga asoslangandir.
Hozirgi kunda marketing amaliyotida
ijtimoiy va axloqiy masalalarni
hisobga olish zaruriyati ijtimoiy-axloqiy marketing konsepsiyasining
(societal marketing) rivojlanishini keltirib chiqardi. Bugungi kunda atrof-
muhitning
ifloslanishi, aholi sonining tez sur’atlar bilan o’sishi
marketingning ana shu konsepsiyasidan foydalanishni taqozo etadi. Bu
konsepsiya firmaning foydaliligi, iste’molchilar ehtiyojlarini qondirish
darajasi va jamiyat manfaatlari kabi uch omilning o’zaro uyg’unlikda
bo’lishini talab qiladi.
24
Ijtimoiy-axloqiy marketing konsepsiyasi bozorga muvaffaqiyatli
kirib kelmoqda. Bunga misol tariqasida – Skandinaviya davlatlarida
amalga oshirilayotgan Green Key («Yashil kalit») dasturidir.
Bu dastur
mehmonxona ob’yektlariga ekologiya belgisini beradi. Mazkur belgi
bilan
belgilangan joylashtirish ob’yektlarida atrof-muhitga ta’sir etishni nazorat
qilish kiritilgan va ehtiyotkorlik bilan xo’jalik yuritish prinsiplari
qo’llaniladi. Ko’plab odamlar atrof-muhitga ehtiyotkor munosabatda
bo’lgan sharoitda Green Key mehmonxonani tanlashda juda muhim
qo’shimcha dalil hisoblanadi.
Ijtimoiy-ahloqiy marketing konsepsiyalarini qo’llashga qaror qilgan
korxona bozor munosabatlarida u amal qiladigan
ahloqiy qoidalarni aniq
va bir ma’noda shakllantirish kerak. Bu qoidalar marketing sohasida juda
dolzarbdir. Aynan u orqali iste’molchilar, ishbilarmon, hamkorlar bilan
o’zaro aloqalar, savdo va reklamani tashkil etish amalga oshiriladi.
Yechimning axloqiy muammosi har doim daromadni olish uchun axloqiy
me’yorlardan foydalanish imkoniyati paydo bo’lganda yuzaga keladi.
Axloqiy me’yorlarga rejalanadigan harakatlarning mos kelishini baholash
uchun J.J.Lamben tomonidan 8 ta savol-test taklif etilgan:
1.
Rejalashtiriladigan harakat mavjud qonunga zid emasmi?
2.
Rejalashtiriluvchi harakat jamoat ahloqiy me’yorlari bilan
nizolashmaydimi?
3.
Rejalashtiriluvchi harakat biror-bir majburiyatning buzilishiga olib
kelmaydimi?
4.
Rejalashtiriluvchi harakat buzg’unchilik harakatiga ega emasmi?
5.
Rejalashtiriluvchi harakat shaxslar yoki tashkilotlarga zarar
yetkazmaydimi?
6.
Manfaatdor shaxslarga teng yoki katta imkoniyatlar keltiruvchi
alternativ harakatlar yo’qmi?
7.
Rejalashtiriluvchi harakat mulkchilik huquqi, shaxsiy hayotni
himoyalash, shuningdek iste’molchilar huquqini e’tiborga oladimi?
8.
Rejalashtiriluvchi harakat boshqa
shaxsning yoki shaxslar
guruhining farovonligini pasaytirmaydimi?
Korxona manfaatlarida axloqiy xulq foydasiga tanlash – nafaqat
axloqiy fikr, balki qarama-qarshi tanlov jiddiy yo’qotishlarga olib kelishi
mumkin (savdoning pasayishi, ishonchni yo’qotish va boshqalar).
Axloqsiz xulq butun iqtisodiy tizimning faoliyatiga zarar yetkazadi va
iste’molchilarning marketingga bo’lgan ishonchini yo’qotadi.
