40
alohida buyumni tikishda qo‗llaniladi. Har bir buyum bir-biridan fasoni, ko‗rinishi,
o‗lchami, mavsumbopligi, aholining turli guruhlarga mosligi, tikishda
ishlatiladigin gazlamasi bilan farqlanib, o‗zining
texnologik va konstruktiv
xususiyatlariga ega. Ishlab chiqarishning bu turiga atelelar va yakka tartibda
buyurtma bilan kiyim tikuvchi ustaxonalar misol bo‗la oladi.
Ishlab chiqarishni tashkil etishning
partiyali usuli
mahsulotni seriyali ishlab
chiqarishni nazarda tutadi. Ish jarayonida maxsus va universal asbob-uskunalardan
foydalaniladi. Ushbu asbob-uskunalar chiziqli va guruhlar bo‗yicha joylashtirilgan
bo‗ladi. Ishlab chiqarishni tashkil etishning ushbu usuli seriyali va kichik seriyali
ishlab chiqarishlarda keng tarqalgan. Masalan, mashinasozlik korxonalarida
detallarni tayyorlash jarayonida, paxta tozalash korxonalarida esa arra xo‗jaligida
ushbu usul qo‗llaniladi.
Ishlab chiqarish va mehnatni ilmiy tashkil etishning kompleks tizimida
oqimli
ishlab chiqarish muhim o‗rin egallaydi. U o‗zida ishlab chiqarish
jarayonining shunday tuzilmasini mujassam etadiki,
unda xom-ashyo va
materiallar tayyor mahsulotga aylanishida belgilangan uslubda uzluksiz,
texnologik ketma-ketlikda va barcha operatsiyalarga bir vaqtda qayta ishlanadi.
Oqimli ishlab chiqarishda texnologik jarayon bir xil taktda operatsiyalarga
bo‗linadi. Operatsiyalar taktlarini to‗g‗rilash jarayonning proporsional bo‗lishligi
uchun hamda operatsiyalar oralig‗ida zahiralarni kamaytirish yoki umuman
bo‗lmasligini ta‘minlash uchun zarur bo‗ladi.
Oqimli ishlab chiqarishni tashkil etish bir qancha tayyorgarlik ishlarini olib
borishni talab etadi.
Bu tadbirlar:
birinchi navbatda oqimli ishlab chiqarish uchun
mahsulot turini aniqlash va ularni turlash; asosiy muomala texnologiya jarayonlari
tartibini ishlab chiqish; ish joylarini rejalashtirish; ishlab chiqarishni
takomillashtirish, transport jarayonlarini mexanizatsiyalaщtirish,
avtomatlashtirish
va tabiiy jarayonlarni tezlashtirish kerak. Ishlab chiqarish oqimini tashkil etishni
loyihalashda quyidagi
asosiy ko‘rsatkichlarni
hisobga olish kerak:
har bir ish joyida oqim ritmini ta‘minlanishi;
41
ishning tezlik darajasi;
etakchi mashinalarni ish bilan to‗la band qilishi darajasini yaxshilash;
oqim yo‗llaridagi mashinalar sonini ish joylaridagi ishchilar soniga
moslashtirish;
ish joylariga qarab topshiriqlarni belgilash;
mehnat buyumlarning harakat marshrutlarini to‗g‗ri tashkil etish.
Ishlab chiqarish jarayonini tashkil etishning oqimli dasturida har bir ish joyi
maxsus asbob-uskuna, moslama bilan ta‘minlanadi Asbob-uskunalar ketma-ket
ravishda ishlab chiqarishni jarayoni bosqichlari bo‗yicha joylashtiriladi. Mehnat
predmedlarining bir agregatdan boshqasiga o‗tilishi maxsus jarayonlararo
transportlar (tasmali, shnekli yoki pnevmatik) yordamida amalga oshirildi.
Oqimli ishlab chiqarish chegaralangan nomenklaturadagi mahsulotlar ishlab
chiqarishida va ommaviy tusda tashkil etilishi bilan ajralib turadi.
Paxtachilik ishlab chiqarishi oqimli
ishlab chiqarish sanaladi,Ushbu
jarayonda har bir agregat o‗ziga xos alohida vazifasini bajaradi. Quritish
barabanlari paxta xom-ashyosini quritib, undan namlikni ajratadi; tozalagichlar –
mayda va yirik iflosliklardan tozalaydi; jinlar toladan chigitni ajratadi, linterlar
chigitdagi kalta tolalarni ajratib oladi va hokazo.
Barcha asbob- uskunalar bir-
birlari bilan pnevmotransport yoki boshqa turdagi mexanik transportyorlar
yordamida bog‗langan.
Paxta
tozalash
korxonalarida
chegaralangan
nomenklaturadagi
mahsulotlar
(tola,chigit,momiq)
ishlab
chiqarilganligi bois, oqimli ishlab chiqarish tashkil etilgan bo‗lib, ish joylariga
maxsus asbob-uskunalar biriktirilgan.
Paxtachilik ishlab chiqarishi uzluksiz oqimli ishlab chiqarish sanalib, unda
barcha jarayonlar davomiyligi nuqtai nazaridan teng yoki takrorlanuvchidir. Ushbu
jarayonda uzluksizlilik darajasi juda yuqoridir. Oqimli ishlab chiqarishning oliy
shakli -
avtomatik oqim
bo‗lib, bunda bir butun majmuada texnologik asbob-
uskunalar, transport uskunalari markaziy avtomatik nazorat tizimi hamda mehnat
predmetlariga qayta ishlov berish va ular harakati
jarayonlarini boshqarish
42
birlashtiriladi.
So‗nggi yillarda paxta tozalash sanoatida keng miqyosda
ixcham texnologiyalar qo‗llanilmoqda. Paxta xom-ashyosining dastlabki sifat
ko‗rsatkichlariga (ifloslik va namlik darajasiga ) qarab uni quritish va tozalashda
ixcham texnologiya qo‗llanilmoqda, ya‘ni ifloslik darajasi past bo‗lgan hollarda
paxta barcha tozalash mashinalardan emas, balki kam mashinalardan o‗tkazib, shu
orqali ortiqcha mexanik urilishlarning oldini olish natijasida tola sifatini saqlab
qolishga erishiladi.
Oqimli
ishlab
chiqarish
kompleks
mexanizatsiyalashtirish
va
avtomatlashtirish uchun keng yo‗l ochib beradigan nisbatan ilg‗or va istiqbolli
ishlab chiqarishni tashkil etish usuli hisoblanadi.
Yuqori hajmdagi ishlab chiqarishda ixtisoslashtirish darajasining yuksakligi,
mehnatni tashkil etishning ilg‗orligi mehnat unumdorligi yuqori bo‗lishligini
ta‘minlaydi.
Oqimli ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligi mahsulot tannarxi
pasayishida ham ro‗y beradi. Transport jarayonlari
davomiyligi kamaytirilishi
oqibatida ishlab chiqarish siklining kamayishi, ishlab chiqarish maydonlari
qisqartirilishi, omborlar sonining kaytirilishi oqibatida mahsulot ishlab chiqarish
xrajatlari sezilarli pasaytiriladi va natijada korxona foydadorlik darajasi oshishi
ta‘minlanadi.
