Ishlab chiqarish quvvatining mohiyati

121 
Korxonaning ishlab chiqarish quvvati u ishlab chiqarayotgan jami mahsulot 
turlari bilan, kutiladigan davrda esa – ishlab chiqarishga mo‗ljallangan mahsulotlar 
bilan belgilanadi. Korxona tomonidan ishlab chiqariladigan har bir mahsulot turi 
bo‗yicha ishlab chiqarish quvvati natural o‗lchov birligida qabul qilinadi. 
Paxta tozalash zavodining ishlab chiqarish quvvati asosiy ishlab chiqarish 
uskunasi – jinlarda paxta tolasini ishlab chiqarish bo‗yicha hisoblanadi va uskuna 
ishi smenaliligining tasdiqlangan koeffitsientida tonnada eng ko‗p iloji bo‗lgan 
yillik tola ishlab chiqarish bilan belgilanadi.
Ishlayotgan paxta zavodining ishlab chiqarish quvvatini hisoblashdagi asosiy 
ko‗rsatkichlarga quyidagilar kiradi: 
-
o‗rnatilgan jinlarning rusumi va soni; 
-
jinlarning me‘yoriy unumdorligi; 
-
uskuna ish smenaligining me‘yoriy koeffitsienti; 
-
uskunalarning ishlash vaqtining me‘yoriy fondi. 
Paxta tozalash zavodlarining ishlab chiqarish quvvatlarini hisoblash uchun 
asos bo‗ladigan me‘yor va me‘yornomalar ilg‗or texnika va texnologiyani, eng 
mukammal mehnatni tashkil qilishni, ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash va 
avtomatlashtirish darajasini oshirishni, ishlab chiqarish ilg‗orlarining yutuqlarini 
hisobga olgan holda vaqti-vaqtida aniqlashtirilib borilmog‗i lozim. 
Quvvatni hisoblashda paxtaning har bir seleksion va sanoat navi bo‗yicha 
barcha paxta zavodlari uchun jinlarning yagona unumdorlik me‘yorlari 5.1-
jadvalga muvofiq qabul qilinadi.
5.1-jadval 
I. Arrali jinlarning paxtaning seleksion va sanoat navlariga 
qarab unumdorligi, kg tola mashina/soatda. 
Paxtan
ing 
sanoat 
navi 
G‗o‗zaning seleksion navi 
108 – F, Buxoro – 6, S – 4727, 
qizil – Ravot, Samarqand – 3, 175 
– F, Toshkent – 1, An-o‗zbekiston 
133, qirg‗iziston – 3, An – 60, 
Toshkent – 6, Nmangan – 1, 
Namangan – 77, An-Boyovut – 2, S 

122 
– 3 va shularga o‗xshaganlar
– 
6037 
va 
boshqa 
qiyin 
tozalanadigan navlar 
Arrali jinlar rusumlari 
ZXDDM 5DP–
130,(DP – 
130) 4DP– 
130
6DP – 
210
ZXDDM 5DP 
– 
130,(DP – 
130)
4DP – 130
6DP – 
210
I 
800 
1400 
2300 
700 
1225 
2010 
II 
720 
1300 
2250 
630 
1140 
1970 
III 
570 
1000 
1615 
500 
875 
1415 
IV 
550 
900 
1500 
480 
790 
1310 
V 
450 
860 
1340 
400 
750 
1170 
Urug‗lik paxta uchun arrali jinlarning unumdorligi hamma seleksion navlar 
bo‗yicha 20% past belgilanadi. 
II. G‗o‗lali jinlarning paxtaning seleksion va sanoat navlariga 
qarab unumdorligi, kg tola mashina/soatda. 
Paxtaning sanoat 
navi 
G‗o‗zaning seleksion navi 
9883 – I, Qarshi – 7, Qarshi – 
8, Qarshi – 9 va shularga 
o‗xshaganlar 
Termiz – 16, Termiz – 24, 
Termiz – 31 va boshqa qiyin 
tozalanadigan navlar 
¢o‗lali jinlar rusumlari 
DV – 1M 
DV – 1M 
I 
100 
85 
II 
80 
70 
III 
70 
60 
IV 
65 
55 
V 
55 
50 

123 
Urug‗lik paxta uchun g‗o‗lali jinlarning hamma seleksion navlari bo‗yicha 
unumdorligi 35% past belgilanadi. 
Uskuna ish vaqtining me‘yoriy yillik fondi yildagi taqvim kunlari sonidan 
kelib chiqib, zavod ishining qabul qilingan uch smenali (ikki smenali) ish tartibida, 
dam olish va bayram kunlarini chegirib, uskunaning belgilangan ish smenasi 
davomiyligi – 8 soat (besh kunlik ish haftasi) bayram oldi kunlarida qisqartirilgan 
ish vaqtini hisobga olgan holda belgilanadi. 
Ish vaqtining ana shu yillik fondidan uskuna kapital ta‘miriga tasdiqlangan 
vaqt me‘yorlari (5.2-jadval) chiqarib tashlanadi. 
5.2-jadval 
Kapital ta‘mirlashga, shuningdek reja-ogohlantirish 
ta‘mirlashga, paxta to‗dalarini almashtirish, arrali silindrlarni almashtirish bilan 
hamda boshqa me‘yorlashtirilgan bekor turishlar bilan belgilangan texnologik 
to‗xtashlarni qo‗shgan holda 
vaqt sarflarining (UFK) me‘yorlari. 
1. Uskunalarni kapital ta‘mirlash uchun vaqt (besh kunlik ish haftasiga 
binoan) 
a) arrali jinlarda ishlaydigan zavodlar: 
bir qatorli 
ikki qatorli 
b) g‗o‗lali jinlarda ishlaydigan zavodlar: 
ikki va uch qatorli 
to‗rt qatorli 
19 
25 
25 
33 
2. Umumiy ish vaqtida reja-ogohlantirish ta‘mirlashni hisobga olgan holda 
uskunalardan foydalanish koeffitsienti (UFK) 
a) bir qatorli arrali jinlash zavodlari uchun 
b) ikki qatorli arrali jinlash zavodlari uchun 
v) g‗o‗lali jinlash zavodlari uchun 
0.92 
0.90 
0.85 

124 
Paxta zavodlari uchun uskunalarning ish smenaligining me‘yoriy 
koeffitsienti tegishli yuqori tashkilot tomonidan belgilanadi. 
Paxta tozalash korxonasi ishlab chiqarish quvvatini hisoblashga oid misolni 
qarab chiqamiz. 
Arrali jinlash paxta zavodi (bir qatorli), jin 5DP-130 – 3 dona, ish tartibi – 3 
smenali. hisobot yilida ikki seleksion navli – Buxoro-6 va S-6524 navli paxtani 
qayta ishlagan. Jami 16700 tonnali paxta tolasi ishlab chiqargan, shu jumladan 
Buxoro-6 – 8300 tonna, shundan 3800 t – I nav, 2900 t – II nav, 800 t – III nav, 
500 t – IV nav, 300 t – V nav (xom-ashyo navidan) va S-6524 – 8400 tonna, 
shundan I nav – texnik paxtadan – 2830 t, urug‗likdan 1100 t, 2800 t – II nav , 800 
t – III nav, 600 t – IV nav, 270 t – V nav. 
a) 6.1-jadvalga binoan 6.3-hisoblash jadvaliga ko‗ra 1 mashina soatda 
jinlarning o‗rtacha me‘yoriy unumdorligini aniqlaymiz. 
5.3-jadval 
Jinning o‗rtacha me‘yoriy unumdorligi hisobi, kg mashina/soatda. 
Paxtaning turi 
Paxtaning navi 
Paxta 
tolasining 
miqdori, t. 
Jinlarning me‘yoriy 
unumdorligi, kg 
mashina/soatda 
Ko‗paytirish
(3 ust x 4 ust) 
1 
2 
3 
4 
5 
Buxoro – 6
I 
I urug‗ 
II 
III 
IV 
V 
3800 
-
2900 
800 
500 
300 
1400 
1120 
1300 
1000 
900 
860 
5320000 
- 
3770000 
800000 
450000 
258000 
S – 6524
I 
I urug‗ 
II 
III 
IV 
V 
2830 
1100 
2800 
800 
600 
270 
1225 
980 
1140 
875 
790 
750 
3466750 
1078000 
3192000 
700000 
474000 
202500 
Jami
16700 
1180 
19711250 

125 
(19711250 : 16700 =1180,3) 
b) Berilgan zavod uchun uskunalardan foydalanish koeffitsienti (UFK) 0.92 
ga teng. 
v) Ish vaqtining me‘yoriy fondi 5574 soat (252 ish kuni) bo‗lganda 
zavodning ishlab chiqarish quvvati quyidagiga teng: 
3 x 1180 x 0.92 x 5574 h 18153403 yoki 18153 tonna paxta tolasi. 
Xom-ashyo, material, energiya, ishchi kuchi etishmasligi yoki tashkiliy-
texnik nosozliklar tufayli uskunaning bekor turib qolishlari ishlab chiqarish 
quvvatini hisoblashda hisobga olinmaydi. 
Ikki smenali yoki ikki smenadan kamroq ishlaydigan paxta zavodlari uchun 
ishlab chiqarish quvvatlarini ikki smenali ish tartibidan kelib chiqqan holda 
hisoblanadi. 

Download 4,06 Mb.