Tannarxni kalkulatsiya qilishning jarayonli usuli Xarajatlarni hisobga olish va tannarxni hisoblashning
jarayonli usulini doimiy ravishda ko‘p miqdordagi mahsulotlar ishlab chiqaruvchi yoki uzluksiz
ishlab chiqarish jarayoniga ega bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi subyektlar
qo‘llashlari mumkin. Bu holatda buyurtmali usulda bo‘lgani kabi butun
buyurtma davri uchun emas, balki ma’lum muddat davomida (kvartalda, yarim
yilda va sh.k.) ishlab chiqarilgan mahsulot bilan bog‘liq xarajatlarni hisobga
olishni yuritish maqsadga muvofiqdir. Ishlab chiqarilayotgan mahsulot
birligining tannarxi ma’lum bir vaqt mobaynida aniq bo‘linma tomonidan
qilingan ishlab chiqarish xarajatlarining umumiy summasini aynan shu vaqt
mobaynida ishlab chiqarilgan mahsulot soniga bo‘lish orqali topiladi.
Bu usulda ishlab chiqarish xarajatlari buyurtmani bajarish uchun ketgan
vaqtda emas, balki alohida bo‘linmalar miqyosida hisobot davri oralig‘iga
hisoblanadi. Buning uchun har bir bo‘linma uchun alohida “tugallanmagan
ishlab chiqarish” schyoti ochiladi.
Ishlab chiqarilayotgan mahsulot birligining tannarxini jarayonli usul orqali
hisobga olishda, doimiy ishlab chiqarishda mavjud bo‘lgan tugallanmagan
ishlab chiqarish hisobot muddatining boshi va oxiri uchun shartli tugallangan
mahsulot ko‘rinishini oladi.
Shartli mahsulot birligi yoki shartli ishlab chiqarish hajmi tushunchasi
ma’lum muddat davomida tayyorlangan mahsulot sonini o‘lchash uchun
ishlatiladi. U to‘liq tugallanmagan mahsulotlarni shartli tayyor mahsulot sifatida
hisobga olishga imkon beradi. Bu ko‘rsatkich quyidagiga teng bo‘ladi, ya’ni:
Hisobot davri davomida ishlab chiqarila boshlangan hamda to‘liq
tugallangan ko‘rinish olgan mahsulotlarning umumiy soni.
Ana shu hisobot davri boshi va oxiriga mavjud bo‘lgan tugallanmagan ishlab
chiqarish uchun qilingan xarajatlarni ifoda etadi.
Mahsulot tannarxini hisoblashning jarayonli usulida to‘g‘ri moddiy
xarajatlar mahsulotni ishlab chiqarish xarajatiga ishlab chiqarish jarayoni
boshlanishi bilanoq kiritilishini nazarda tutadi. Qayta ishlash xarajatlari yoki
qo‘shilgan xarajatlar nomini olgan to‘g‘ri mehnat xarajatlari va umumishlab
chiqarish xarajatlari esa ishlab chiqarish sikli davomida teng miqdorda
taqsimlanadi va ishlab chiqarilayotgan mahsulot tannarxiga kiritilib boriladi.
Shuning uchun materiallar bo‘yicha shartli mahsulot birligi soni qo‘shilgan
xarajatlar bo‘yicha shartli mahsulot birligidan farq qiladi.
99
Mahsulot tannarxini jarayonli usul bo‘yicha hisoblashda o‘rtacha xarajatlar
usul yoki
