normativ koeffitsiyent
asosida
hisobdan chiqariladi. Aynan mana shu tartibda ishlab chiqarish xarajatlarini
hisoblash buxgalteriya hisobining barcha schyotlari bo‘yicha mahsulot
harakatini ifoda etadi.
1-misol
91
Xo‘jalik yurituvchi subyekt umumishlab chiqarish xarajatlarini to‘g‘ri ish
haqi xarajatlariga proporsional tarzda, soat birligida aniqlamoqchi.
Rejalashtirilayotgan yilga umumishlab chiqarish xarajatlarining umumiy
summasi - 300 ming p.b., to‘g‘ri mehnat (ish haqi) xarajatlari - 600 soat.
Shu yerda umumishlab chiqarish xarajatlarining normativ koeffitsiyenti
(300000 : 600) = 500 (p.b./soat)ga teng bo‘ladi.
Faraz qilaylik, buyurtmalar kartochkasida qilingan xarajatlar to‘g‘risida
quyidagicha ma’lumotlar mavjud:
1 Haqiqiy material xarajatlari, ming p.b.
150,0
2 Haqiqiy hisoblanilgan ish haqi xarajati (510 soat)
255,0
3 Hisobdan chiqarilishi lozim bo‘lgan umum ishlab
chiqarish xarajatlari (500 p.b. x 105 soat)
52,5
ishlab chiqarish tannarxi, ming p.b.
457,5
Quyidagi buxgalteriya schyotlaridan foydalanib, shu usul mohiyatini keyingi
misolda yana bir marta ko‘rish mumkin:
Schyot
raqami
Buxgalteriya schyotining nomi
1010
“Xom ashyo va materiallar”
1040
“Ehtiyot qismlar”
2010
“Asosiy ishlab chiqarish”
2510
“Umumishlab chiqarish xarajatlari”
2810
“Tayyor mahsulotlarni sotishdan daromadlar”
9010
“Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar”
5010
“Kassa”
5110
“Hisob-kitob schyoti”
4010
“Xaridor va buyurtmachilar bilan hisob-kitoblar”
6010
“Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga to’lanadigan
schyotlar”
6520
“Maqsadli davlat jamg’armalariga to’lovlar”
6410
“Byudjetga to’lovlar bo’yicha qarz (turlari bo’yicha)”
6710
“Mehnat haqi bo’yicha xodim bilan hisoblashishlar”
9110
“Sotilgan tayyor mahsulotlarning tannarxi”
92
2-misol
Xo‘jalik yurituvchi subyekt buyurtma bo‘yicha ikki xil, ya’ni “A” hamda
“B” mahsulotlarini tayyorlayapti
T
/r
Jarayonlar mazmuni
Schyotdagi
yozuv
Sum
ma
(mi
ng
p.b.
da)
d
ebet
Kre
dit
1
2
3
4
5
1
1 - iaravon
Xo‘jalik
yurituvchi
subyekt
kreditga asosiy materiallar - 1434 ming
p.b., va 76,5 ming p.b. yordamchi
materiallar xarid qildi
1
010
1
040
601
0
601
0
143
4,0
76,5
2
2 - jarayon
Buyurtma
bo‘yicha
ombordan
tsexga
1260
ming
p.b.
asosiy
materiallar
va
297
ming
p.b.da
yordamchi
materiallar
chiqarilgan.
Shundan:
“A” mahsulotga - 777 ming p.b.
2
010
101
0
126
0,0
“B” mahsulot uchun - 483 ming p.b.
(jami 1260 ming p.b.)
2
510
104
0
297,
0
3
3 - jarayon
Ishchilarga va tsex ma’muriy
boshqaruv
xodimlariga
ish
haqi
hisoblanilgan
2
010
2
510
9
420
671
0
671
0
671
0
97,2
210,
0
194
2,8
225
0,0
4
4 - jarayon
Ishchilarga
va
boshqaruv
xodimlariga ish haqi berilgan
6
710
501
0
194
2,8
5
5 -jarayon
Hisoblanilgan
ish
haqidan
ishchilarniki
“to‘g‘ri
ish
haqi
xarajatlariga”, ma’muriy boshqaruv
xodimlariniki "umumishlab chiqarish
xarajatlariga" olib borilishi lozim.
Shundan:
“A” mahsulot uchun - 1305 ming
p.b.
“B” mahsulot uchun - 420 ming p.b.
2
010
2
510
671
0
671
0
525,
0
225
0.0
93
6
6 - jarayon Faraz qilaylik, shu
davrda
umumishlab
chiqarish
xarajatlaridan yana quyidagilari amalga
oshirilgan, (ming p.b.):
elektroenergiya xarajatlari - 153
jihozlarning xarajatlari - 276 v)
sug‘urta xarajatlari - 109,5 g) mulk
solig‘i -96,8
2
510
601
0
699
0
652
0
641
0
153
276
109,
5
96,8
jami : 635,5 ming p.b.
7 - jarayon
Shu
xarajatlarning
hammasi
to‘langan (schyotlarga asosan)
6
010
6
990
6
520
6
410
511
0
153
276
109,
5
96,8
8
Umumishlab chiqarish xarajatlari
to‘g‘ri mehnat xarajatlarining 85 foizini
tashkil qiladi deb normativ koeffitsiyent
qabul qilingan.
Shunga
muvofiq
(1725.0
x
85%)=1466,3 ming p.b.
2
010
251
0
146
6,3
Shundan:
“A” (1305 x 85%)= 1109,3 ming
p.b. “B” (420 x 15%) = 357,0 ming p.b.
9
8 - jarayon Tayyor mahsulot
omborga kirim qilinadi.
Shu
vaqtda
buyurtmaning
kartochkasi
yopiladi.
“A”
mahsulotining bahosi (tannarxi) 3191,3
ming p.b. tashkil qiladi
2
810
201
0
319
1,3
1
0
Xo‘jalik
yurituvchi
subyekt
buyurtmachilarga
10
dona
“A”
mahsulotni jo‘natgan. Ularning tannarxi
2659,4 ming p.b.ni tashkil qilib, sotilish
bahosi - 4050,0 ming p.b. bo‘lgan
4
010
9
110
901
0
281
0
405
0,0
265
9,4
1
1
Hisobot davrining oxirida “2510”
va “2511” schyotlar taqqoslanib
ko‘riladi.
Misolimizda:
“2510” schyotda = 1457,3 ming p.b.
“2511” schyotda = 1466,3 ming p.b.
(normativ koeffitsiyent) farqi = 9 ming
p.b.
8- jarayon
Ana shu farq summasini hisobga
olish lozim
2
510
2
510
911
0
251
1
9,0
145
7,3
94
1
2.
Mabodo ana shu 9 ming p.b.
xo‘jalik yurituvchi subyekt uchun katta
ahamiyatga ega bo‘lsa, u holda shu
miqdor (9 ming p.b.) uchta schyot
bo‘yicha taqsimlanishi lozim.
Bunday
paytda
11
punktdagi
buxgalteriya yozuvi boshqacha yoziladi
(keyingi jadvalga qarang):
2
510
2
510
2
510
2
510
201
0
281
0
911
0
251
1
2,95
1,01
5,04
145
7,3
JAMI
146
6,3
punktning hisob-kitobi
quyidagi jadval ko‘rinishida amalga oshiriladi
t
/r
Schyotlarning raqami
Schyotlardagi qoldiq
Summ
asi,
p.b.da
Summ
asi, ming
p.b.da
Ulush,
foizda
2010 - “Asosiy ishlab
chiqarish”
1260,0
32.8
2,95
2810
-
“Ombordagi
tayyor mahsulotlar”
531,9
11.2
1,01
9010 - “Sotilgan tayyor
mahsulotlarning tannarxi”
2659,4
56.0
5,04
JAMI
4751,3
100,0
9,00
Misoldagi ma’lumotlardan ko‘rish mumkinki, ishlab chiqarilayotgan
mahsulot tannarxini buyurtmali usul orqali hisoblash juda oddiy va qulay
hisoblanadi. Ishlab chiqarishni tashkil qilish va tugatishda tugallanmagan ishlab
chiqarish bo‘lmaganligi uchun ham ortiqcha hisob- kitoblar qilinmaydi, shunga
muvofiq tannarx miqdorini tez aniqlash va uni to‘g‘ri hisoblanish imkoniyati
juda katta. Chunki, buyurtma bajarilgandan so‘ng qilingan barcha xarajatlar
yig‘iladi, tannarx aniqlanadi. Bu usul shuningdek buxgalteriya hisobini tashkil
qilish, ya’ni xo‘jalik jarayonlarini buxgalteriya hisobining schyotlar rejasi orqali
ifodalanishiga ham oddiylik va qulaylik kasb etadi.
Quyidagi chizmada yuqorida ko‘rib chiqilgan misoldagi jarayonlarning
buxgalteriya schyotlarida aks ettirilishi ko‘rsatilgan hamda ana shu sintetik
schyotlar orasidagi o‘zaro bog‘lanishlar chizmasi ko‘rsatilgan. Misol
ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, buyurtma uchun jami 3191,3 ming p.b.
miqdorida xarajat qilingan, buyurtma 12 ta mahsulot birligidan iborat, shunga
muvofiq bir dona mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi 265938 p.b..
95
Shu o‘rinda misolning yakuniy bosqichidagi amalga oshirilgan to‘g‘rilanish,
ya’ni korrektirovka jarayoniga ham e’tibor qaratish lozim. U umumishlab
chiqarish xarajatlarining to‘g‘rilanishi hisobiga umumiy ishlab chiqarilgan
mahsulot tannarxini 9 ming p.b., shunga muvofiq bir dona mahsulotning ishlab
chiqarish tannnarxini 750 p.b.ga kamaytiradi. Ana shu to‘g‘rilanish-
korrektirovka hisobiga bir dona mahsulotning haqiqiy ishlab chiqarish tannarxi
265188
p.b.ni
tashkil
qiladi.
Xarajatlar hisobiuiug buyurtmali usulida siutetik schyotlar o^rtasidagi o'zaro bog'lauishlar chizmasi
96
Asosiy
ishlab
chiqarish
isMab 9).
chi^£iil?m
3191.3
►
3)1260
-►
6)17210 8)1466.3
Saldo 1560
4)
hiboblandi
2250.0
Materiallar
Saldo 915
Ishlab
chiqarishga
bsril^irj
asosiv
materiallar:
1) land 1434
- 1260 3)
Yordamchi-
237 3)
2}xprid 76
Saldo 868.5
Ish haqi jamgarmasi
Tayyor mahsulot
Saldo Sotildi 26^9.3£ 11) 3)
ishlab chiqarilgan 3191.3
Saldo
535.S
17210
6)
Bi]i."osdt
£. i h 525.0
6)
уогдашс
ш raater
VI) bcJiotmig
hiiso&d
an S)
Д) 237.0
Schstnmg yopilishi 1466J
Umuin
ishlab
chiqarish
xarajatlarining
hisobdan chiqarilishi
Urnum
ishlab
chiqarish xarajatlari
97
Bihnositi
i h
vomliahi K57.J
1466.3
6) 525.0
LI)
boiihqal
ar
7) 635.3
Saldo
1457.3
mahsulotlar tannarxi
11) Sotild: 26;y.jy 177ТГЖТ
12)
Saldo
2651.18
| 