«xarajat - ishlab chiqarish hajmi -

28 
Shartli 
doimiy 
Amortizats
iya 
(ijara 
xarajatlari) 
2 
300 
300 
300 
Umumishla
b 
chiqarish 
xarajatlari 
1 
150 
150 
150 
Kommunal 
xizmat 
xarajatlari 
2 
300 
300 
300 
Boshqa 
Xarajatlar 
1 
150 
150 
150 
Jami 
1
5 
2250 
1575 
1350 
1 donasiniki 
1
5 
15 
21 
27 
2-jadval 
Mahsulot tannarxini hisoblash (kalkulyatsiya qilish) 
Palov-osh 
menyu: 16-1/65 
T
/r 
Mahsulot turlari 
O‘l
chov 
birl
igi 
H
ajmi 
Ba
hosi 
(mi
ng 
p.b
.da) 
Summasi 
(ming p.b.da) 
1 
Go‘sht 
Kg 
10 
6.0 
60.0 
2 
Guruch 
Kg 
15 
3.0 
45.0 
3 
Yog‘ 
Kg 
5 
3.0 
15.0 
4 
Sabzi 
Kg 
15 
0.4 
6.0 
5 
Piyoz 
Kg 
4 
1.0 
4.0 
6 
Tuz va ziravorlar 
Jami masalliqning 5 
foizi miqdorida 
6.5 
Jami: 
136.5 
a) Bir portsiya oshning tannarxi: 
136 500 p.b.da / 100 porsiya = 1365 p.b.da 
b) korxonaning kategoriyasiga qarab (misol uchun korxona 30 foizgacha 
ustama qo‘yish huquqiga ega, deb faraz qilaylik), ustama miqdori: 
(1365 х 100) / 30 = 409 p.b.da 
v) Bir porsiya oshning sotish bahosi: 

О ‘ ZGARUVCHAN 
XARAJATLAR 
29 
(1365 
+ 
409) 
= 
1774 
p.b.da

О ‘ ZGARUVCHAN 
XARAJATLAR 
30 
V 
(
so‘m
da) 
a 
r 
Mahsulot birligida 
a a a 
Ishlab 
chiqarish 
hajmi

О ‘ ZGARUVCHAN 
XARAJATLAR 
31 
§.
Xarajatlarni hisobga olish, taqsimlash tartibi va usullari
Tannarxni kalkulyatsiya qilishning buyurtmali usuli. 
Xo‘jalik yurituvchi subyektda ishlab chiqarilayotgan mahsulot (ish, xizmat) 
birligining tannarxini aniqlashda quyidagi to‘rtta usuldan biridan foydalaniladi: 
1.oddiy usul; 
2.buyurtmali usul; 
3.jarayonli usul; 
4.normativ usul. 
 

89 
Ba’zi bir mamlakatlarda bu usullardan tashqari yana boshqa, xususan 
o‘rtacha tannarx, koeffitsiyentlar usulidan ham foydalaniladi. 
Xo‘jalik yurituvchi subyektda boshqaruv hisobini tashkil qilish va yuritish 
uchun eng samarali ishlatilishi mumkin bo‘lgan usullar - 
bu tannarxni 
hisoblashning buyurtmali va jarayonli usullaridir. 
Xarajatlarni hisobga olishning va mahsulot tannarxini hisoblashning 
buyurtmali usuli - 
faqat bir mahsulot turini ishlab chiqaruvchi, shuningdek 
maxsus buyurtma asosida ishlovchi xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan 
foydalaniladigan usuldir. Bu usulda barcha xarajatlar alohida bo‘linmalar yoki 
hisobot davri uchun emas, har bir buyurtma bo‘yicha yig‘iladi. Xo‘jalik 
yurituvchi subyektda tugallanmagan ishlab chiqarish hisob-kitob schyoti 
yuritiladi, bu boradagi analitik ma’lumot buyurtmalar kartochkasida olib 
boriladi. Aynan shu kartochkalarda ma’lum buyurtmani bajarish uchun barcha 
bo‘linmalar bo‘yicha xarajatlar yig‘iladi. 
Oddiyroq qilib ifoda qilinadigan bo‘lsa, kichik xo‘jalik yurituvchi 
subyektlarda ishlab chiqarilayotgan mahsulot birligining (ish, xizmat) aynan 
mana shu buyurtmali usul orqali tannarxini hisoblash barcha tomonlama 
samarali, juda aniq va qulaydir. 
Chunki:ortiqcha hisob-kitoblarni talab qiladigan “tugallanmagan ishlab 
chiqarish” qoldig‘i bo‘lmaydi; odatda buyurtmalar qisqa va aniq muddatlarga 
qabul qilinadi; buyurtma vaqti, miqdori, mahsulot bahosi aniq kelishib olingan 
bo‘ladi. 
to‘g‘ri xarajatlar mehnat va moddiy xarajatlar kabi aniq mahsulot yoki 
xizmat turiga to‘g‘ridan to‘g‘ri olib borilishi mumkin; 
umumishlab chiqarish xarajatlari mahsulot turiga qarab faqatgina maxsus 
uslublar yordamida taqsimlanishi mumkin. Ya’ni, aynan ana shu buyurtma 
hajmiga to‘g‘ri keladigan qo‘shimcha xarajatlarni (ma’muriy- boshqaruv 
apparati xarajatlari va barcha umumishlab chiqarish xarajatlari) hisoblash uchun 
tegishli hisob-kitoblarni amalga oshirish mumkin. Ularni hisobdan chiqarishda 
har bir bo‘linma yoki faoliyat yuritayotgan obyekt uchun odatda bir yilga 
o‘rnatilgan umumishlab chiqarish xarajatlarini taqsimlashning 

Download 1,93 Mb.