|
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti andijon fakultetiBog'liq Maruzalar.OShartli-o‘zgaruvchan xarajatlar
esa aksincha tabiatga ega bo‘lib, ular
boshqaruv qarorlari ta’sirida o‘zgaradi, lekin bir dona mahsulotga to‘g‘ri keladigan
miqdori o‘zgarmasdan qolaveradi.
To‘g‘ri xarajatlarning barchasi
(mehnat xarajatlari, material va xomashyo
xarajatlari) shartli-
o‘zgaruvchan xarajatlarga kiradi
.
Umumishlab chiqarish xarajatlarining ham bir qancha
si (elektr
energiyasi, yoqilg‘i va sh.k.) shartli-
o‘zgaruvchan xarajatlarga kiradi.
Shartli-doimiy xarajatlarga
quyidagi xarajat turlari kiradi:
-
ijara xarajatlari, hisoblaniladigan eskirish (amortizatsiya) summalari, mulk
solig‘i xarajatlari, umumishlab chiqarish xarajatlarining aksariyat qismi.
Tijorat xarajatlarining ham aksariyat qismi ana shunday shartli-doimiy
xarajatlardir: reklama xarajatlari, akmortizatsiya ajratmalari, kommunal
xizmat
xarajatlari
va
sh.k. Ma’muriy-boshqaruv apparati (idora)
xarajatlarining ham deyarli aksariyat qismi shartli-doimiy xarajatlarga kiradi,
shu bilan birgalikda bularning ichida ham shartli-o‘zgaruvchan xarajatlar
turlari uchrab turadi.
O‘zgaruvchi xarajatlarning standart miqdorlari xo‘jalik yurituvchi subyekt
ishlatayotgan resurslar sarfi me’yorlarigagina bog‘liq bo‘lsa, doimiy xarajatlar esa
ham (nafaqat) resurs sarfi me’yorlariga, shuningdek amaldagi xarajatlar miqdoriga
bog‘liq bo‘ladi. Ya’ni, doimiy xarajatlardan ayrimlari resurslar sarfi me’yorlari
orqali hisoblansa, qolgan bir qismi faqat amal da qilingan xarajatlar yig‘indisidan
iborat bo‘ladi. Doimiy xarajatlarning shu ikkinchi qismi standartini aniqlashda
oldingi yillarda ishlatilgan shu ko‘rinishdagi xarajatlarning amaldagi qiymatlaridan
foydalaniladi. Bunda standartlar 2-ifoda orqali aniqlanadi.
Ishlab chiqarish hajmi o‘zgarishi bilan xarajat elementlarining o‘zgarishi
orasidagi bog‘liqlik xarajatlar ustidan nazorat qilishda asosiy o‘rinda turadi. Buning
26
uchun o‘z navbatida o‘zgaruvchi va doimiy xarajatlarni bir-biridan ajrata bilish
lozim.
Shuning bilan birga
|
| |
