112
Sanoat
korxonalarida, bundan tashqari, materiallar texnik xususiyatlariga qarab qora
metallar, prokat, trubalar, rangli metallar, ximikatlar va xakozalarga bo’linadi.
Buxgalteriya hisobining axborotlari materiallardan ratsional foydalanish, xarajat
normalarini
kamaytirish, materiallarni oqilona saqlash va ularni butligini ta’minlash yo’li
bilan mahsulot tannarxini kamaytirishga undashi kerak.
Bu sohada buxgalteriya hisobining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
-
material qiymatliklarni joylarida saqlash va ulardan barcha bosqichlarda
foydalanish ustidan nazorat qilish;
-
materiallar harakati bo’yicha barcha muomalalarni to’g’ri va o’z vaqtida
hujjatlashtirish; ularni tayyorlash bilan bog’liq bo’lgan xarajatlarni aniqlash va aks ettirish;
saqlash joylari va balans moddalari bo’yicha sarflangan materiallar va ularning qoldiqlarini
haqiqiy tannarxini hisoblash;
№ Materiallar
turkumi
Materiallar turkumlash tasnifi
1
Xom ashyo
Mahsulotning moddiy asosini tashkil etadigan mehnat
predmetlari (metall ishlab chiqarishda ruda, tekstil
sanoatida momiq paxta tolasi va x. k.)
2 Asosiy
materiallar
Xom ashyoga ta’sir etish
uchun foydalaniladigan va
mahsulot iste’moli xususiyatini berishda ishlatiladigan
buyumlardir
(mashinasozlikda
qora
metallar,
yog’ochsozlik sanoatida yog’och)
3 Sotib olingan
yarim
tayyor
mahsulotlar
Ma’lum darada ishlab chiqarish jararayonidan o’tgan,
biroq pirovard mahsulot darajasiga yetkazilmagan
mahsulotlar (stanoksozlikda motorlar,
avtomobilsozlikda
shinalar)
4 Yordamchi
materiallar
Yaratilgan mahsulotni yaratishda mehnat vositalari va
ularning tashqi ko’rinishi yaxshilash uchun sarflanadi
(moylash materiallari bo’yoq, lak, artish materiallari va x.
k.)
5 Chiqindilar
Mahsulot ishlab chiqarishda hosil bo’lgan qo’shimcha
materiallar (qirindilar, qipiqlar, truba kesiklari va x. k.)
6 Idishlar Idish
va
idish
materiallar
Mahsulotlarni o’rash,
joylashtirish, tashish va
saqlashda ishlatiladigan buyumlar (yog’och, karton va
metall idishlari)
7 Ehtiyot
qismlar
Asosiy
vositalarning
quvvatini
oshirishda
foydalaniladigan buyumlar (ta’mirlash uchun mashina va
asbob-uskunalarning ayrim detallari)
8 Inventar va
xo’jalik jihozlari
Korxona faoliyatida ishlatiladigan xo’jalik
buyumlari
(otvertkalar, iskana, xo’jalik inventarlari, maxsus
qiyimlar va x. k.).
9 Boshqa
materiallar
Yuqoridagi
guruhlarga
kirmaydigan
boshqa
materiallar (tuzatilmaydigan braklar, metallom)
4.1-chizma. Materiallarninq tasniflanish tartibi
113
-
belgilangan zaxira normalariga rioya qilish ustidan nazorat qilish,
ortiqcha
foydalanilmaydigan materiallarni aniqlash, ularni sotish;
-
material yuboruvchilar bilan hisob-kitoblarni o’z vaqtida olib borish, yo’ldagi
va fakturlanmagan materiallar ustidan nazorat qilish.
Buxgalteriya hisobi oldidagi vazifalarni muvaffaqiyatli bajarish uchun qo’yidagilar
zarur: narx - nomenklaturaga ega bo’lishi; aniq hujjatlashtirish va hujjat aylanish tizimini
belgilab olish; belgilangan tartibda materiallar qoldiqlarini inventarizatsiya qilish va tanlab
nazorat qilishni uyushtirish, ularning natijalarini buxgalteriya hisobida o’z vaqtida aks
ettirish; hisobni avtomatlashtirishning hozirgi zamon vositalarini keng qo’llash.
Mehnat buyumlari ishlab chiqarish zaxiralari sifatida mehnat vositalari va ishchi kuchi
bilan birga korxonaning ishlab chiqarish jarayonini ta’minlaydi. Mehnat buyumlari, mehnat
vositalari va ishchi kuchidan farqli o’laroq ishlab chiqarish
jarayonida bir marta
foydalanilib, ularning qiymati ishlab chiqarilgan mahsulotning tannarxiga to’liq o’tkaziladi.
