67
tashkil topgan bo‗lib, ular veb-sahifalar deb ataladi. Veb-sahifalarda turli
ma‘lumotlar joylashtiriladi. Bu hujjatlar jadval, diagrammalar, rasm,
audio,
video-lavhalar, kitob va jurnallar, hujjatli hamda badiiy filmlar va
boshqalardan iborat bo‗ladi. Umuman olganda, internetda turli axborotlar
mavjud, biroq hamma axborot ham barcha foydalanuvchilar
uchun ochiq
bo‗lmaydi. Ba‘zi axborotlar yopiq bo‗ladi va ulardan cheklangan
foydalanuvchilar foydalanishi mumkin bo‗ladi. Bu ruxsat yoki parol orqali
amalga oshiriladi. Masalan:
korxonaning strategik faoliyatiga doir axborotlar faqat korxona
xodimlariga ochiq, umumiy ma‘lumotlar esa barchaga ochiq bo‗lishi
mumkin;
elektron kutubxonaning ba‘zi ma‘lumotlari pulli bo‗lishi mumkin va
ular to‗lov amalga oshirilgandan so‗ng ochiladi. Internet yordamida zarur
axborotlarni qidirish, uzatish va almashish juda oddiy va qulaydir. Shu
bilan birga, ulardan muloqot qilishda va muhokamalarda ishtirok etishda
ham foydalanish mumkin. Sahifadan sahifaga o‗tib,
zarur axborotlarni
o‗qib bilim olishda, vaqtning qanchalik tez o‗tganini sezmay qolish
mumkin. Agar internetda ishlash malakasi bo‗lsa, internet bo‗ylab sayohat
katta huzur bag‗ishlaydi. Shu bilan birga, internet tarmog‗ida juda katta
hajmdagi axborot olamida osongina
adashib qolish ham mumkin, chunki
internetdagi axborotlar hajmi kundan-kunga o‗sib bormoqda. Ma‘lumotlar
oddiy kutubxonadagi kabi kitob va jurnallarda, kitob va jurnallar esa
javonlarda joylashadi. Bunda kitob va jurnal vazifasini fayllar bajaradi.
Axborot xavfsizligi quyidagilar bilan belgilanadi:
• Maxfiyligi (konfidensialligi) – axborotdan foydalanish imkoniyati
faqatgina vakolatga ega bo‗lganlar uchun ochiq bo‗ladi.
• Axborot butunligi bu axborotning to‗g‗riligini, to‗liqligini
va uni
qayta ishlash usullari bilan ta‘minlanganligini ifodalaydi.
• Axborotdan foydalanish imkoniyati – axborotdan foydalanish
imkoniyatining zarur hollarda vakolatga ega bo‗lgan foydalanuvchilar
uchun berilishidir. Axborotning xavfsizligi texnik tomondan axborot oqimi
xavfi, ataylab axborotlarga va tizimga zarar ko‗rsatuvchi harakatlar
yo‗qligi bilan aniqlanadi. Bunda zarar ataylab ichki va tashqi tomondan
ko‗rsatilishi mumkin. Masalan, axborot tizimi mukammal bo‗lmasa, u
axborot oqimi yaratilishiga sabab bo‗ladi yoki kompaniya xodimlari ham
zarar ko‗rsatishdan istisno emasligi hisobga olinadi.
Shuning uchun
axborot tizimi mukammalligi ta‘minlanishiga jiddiy e‘tibor qaratiladi.
AKT xavfsizligi ingliz tilida ―IT security‖ bo‗lib, bu axborotning
himoyalanganlik holatini, u qayta ishlanayotgan axborotning xavfsizligini
68
va tatbiq etilgan axborot tizimi xavfsizligini ta‘minlaydi. Masalan,
kompaniya shartnomalari bazasi - bu axborot bo‗lib, shartnomalar
ishlanayotgan tizim axborot tizimi hisoblanadi. Bunda xavfsizlik axborot
va tizim xavfsizligi ta‘minlangandagina amalga oshiriladi.
Axborot tizimi xavfsizligi – bu axborot tizimining himoyalanganlik
holati bo‗lib, unda axborot
resurslarining maxfiyligi, ochiqligi, butunligi
va aslligi ta‘minlanadi. Masalan, kompaniya ma‘muriy va moliyaviy tizimi
yoki kompaniya hamkorlari hamda xaridorlari axborot tizimining
xavfsizligi. Axborot xavfsizligi – bu axborotning va uni qo‗llab-
quvvatlovchi tizimning axborot munosabatlari sub‘ektlariga nojo‗ya zarar
ko‗rsatishi mumkin bo‗lgan tasodifiy yoki ataylab, tabiiy va sun‘iy ta‘sir
hamda harakatlaridan himoyalanganligidir. Masalan,
kompaniya mijozlari
tomonidan axborot tizimiga zarar yetkazilishi mumkin, ya‘ni kompaniyaga
zarar
yetkazish
maqsadida
axborotlar
o‗chirilishi
yoki
sug‗urtalanuvchilarga
ziyon
yetkazish
maqsadida
ma‘lumotlar
o‗g‗irlanishi mumkin.