60
5.3. Sug„urta biznesida raqamli texnologiyalarni qo„llash yo„nalishlari
Raqamli sug‗urta - bu raqamli texnologiyalar orqali sug‗urta
himoyasiga bo‗lgan an‘anaviy yoki o‗ziga xos (raqamlashtirish natijasida
hosil bo‗lgan) ehtiyojni qondirish usulidir. XX-XXI asr boshlarida
avtomatlashtirilgan va kompyuterlashtirilgan
ishlab chiqarish usullarini
joriy etish natijasida ishlab chiqarish hajmining o‗sishi sodir bo‗ldi.
Buning natijasida sug‗urta faoliyatini tashkil etish bilan bog‗liq qator
texnologik o‗zgarishlar ro‗y berdi. O‗zining butun tarixi davomida
sug‗urta bir necha fundamental texnologik yangiliklarni boshidan o‗tkazdi,
xususan, zamonaviy sug‗urta biznesining asosiga aylangan aktuar hisob-
kitoblarni joriy etish, ommaviy sug‗urta uchun asos yaratgan sug‗urta
agentlari mehnatidan foydalanish, sug‗urta sohasida ko‗plab
biznes
jarayonlarini
amalga
oshirishda
soddalashtirgan
kompyuterlardan
foydalanish va boshqalar. Tarqoq ma‘lumotlar bazalaridan foydalanish va
potensial sug‗urtalanuvchilar hamda sug‗urta ob‘ektlari to‗g‗risidagi
ma‘lumotlarning mavjudligi sug‗urta sohasidagi texnologik tuzilmaning
o‗zgarishi va yangi sug‗urta xizmatlarining shakllanishini ham belgilab
berdi.
Sug‗urtaning raqamli iqtisodiyotdagi o‗rni va rolini aniqlashdan
oldin ―raqamli sug‗urta‖ tushunchasining nazariy asoslarini ko‗rib chiqish
maqsadga muvofiq va u ikkita yondashuvga asoslanadi. Birinchidan,
raqamli sug‗urta mijozlarda sug‗urta manfaatlari mavjudligi va ularni
raqamli texnologiyalar orqali qondirish bilan bog‗liq
iqtisodiy
munosabatlarni ifodalaydi. Boshqacha qilib aytganda, raqamli sug‗urta
sug‗urta qoplamasini amalga oshirishning raqamli usuli hisoblanadi.
Ikkinchidan,
rivojlanayotgan
raqamli
iqtisodiyotda
raqamli
texnologiyalarning faol rivojlanishi yangi risklarning paydo bo‗lishiga
sabab bo‗lmoqda, shu jumladan kiber risklar
23
, shuningdek, ilmiy
tadqiqotlar jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo‗lgan boshqa risklar.
Raqamli iqtisodiyot risklarining bir qismi sug‗urta mexanizmlarini
qo‗llash orqali minimallashtiriladi. Shu sababli raqamli sug‗urta sug‗urta
qildiruvchilarning asosan raqamli iqtisodiyot
muhitida yuzaga keladigan
va texnologik uskunalardan foydalanishda hamroh bo‗ladigan tasodifiy
noxush hodisalar natijasida yuzaga keladigan aniq sug‗urta qoplamasiga
bo‗lgan ehtiyojlarini qondirish usuli sifatida tushuniladi, bu iqtisodiy
23
Шепелин Г. И. Современные кибер риски и страхование: состояние
и перспективы // Страховое дело. 2017. № 9. С. 21–29.
61
munosabatlarni amalga oshirish uchun moddiy asos hisoblanadi.
Ilgari
ushbu sug‗urta xizmatlari elektron tijorat sug‗urtasi
24
, kiber xatarlarni
sug‗urtalash, elektron va kompyuter jinoyatlaridan sug‗urta deb
nomlangan, biroq endilikda ―raqamli sug‗urta‖ raqamli sug‗urta
himoyasiga bo‗lgan an‘anaviy yoki o‗ziga xos (raqamlashtirish natijasida
hosil bo‗lgan) ehtiyojni qondirish usuli sifatida ularni birlashtirish
imkoniyatiga ega. Shunga o‗xshash jarayonlar sug‗urta bozorida
allaqachon sodir bo‗lgan, masalan, telefon sug‗urtasi elektron uskunalarni
sug‗urtalashning keyingi rivojlanishi uchun asos bo‗lib xizmat qildi, bu
endi mustaqil sug‗urta
mahsuloti emas, balki mulkni sug‗urtalashga
qo‗shimcha hisoblanadi. Shunday qilib, raqamli sug‗urta bir tomondan,
raqamli iqtisodiyot tomonidan ishlab chiqilgan bo‗lsa, boshqa tomondan,
bu sug‗urta kompaniyasi tomonidan organik ravishda amalga oshiriladigan
raqamli texnologiyalarni amalga oshiruvchi uning tarkibiy qismi
hisoblanadi. Shu sababli, raqamli sug‗urta raqamli
texnologiyalar orqali
an‘anaviy yoki o‗ziga xos (raqamlashtirish natijasida hosil bo‗lgan)
sug‗urta muhofazasi ehtiyojlarini qondirish usuli hisoblanadi. Shu bilan
birga, sug‗urta kompaniyalari tomonidan raqamli texnologiyalardan
foydalangan holda sug‗urta faoliyatini amalga oshirishni biz sug‗urta
bozorini raqamlashtirish, deb ta‘riflaymiz. Internetlashtirish sug‗urta
bozorini raqamlashtirish yo‗nalishi sifatida sug‗urta kompaniyasining ish
jarayonlarida internetdan foydalanish orqali amalga oshiriladi. Hozirgi
vaqtda ―Internet sug‗urta‖ atamasi keng tarqalgan bo‗lib, u tor ma‘noga
ega va sug‗urta xizmatlarini internet orqali sotishni nazarda tutadi.
Sug‗urta bozorini raqamlashtirishning bir qator asosiy yo‗nalishlari
mavjud bo‗lib, ular raqamli iqtisodiyotning allaqachon o‗rnatilgan
terminologiyasi
doirasida
sug‗urta
faoliyatini
internetlashtirish,
raqamlashtirish va yakkalashtirish
sifatida tavsiflanishi mumkin, ularning
xususiyatlari quyidagi jadvalda keltirilgan.
Sug‗urta faoliyatini internetlashtirish sug‗urta kompaniyalarida
quyidagi yo‗nalishlarda amalga oshiriladi:
• sug‗urta xizmatlarini internet orqali sotish;
• sug‗urta da‘volarini internet orqali qondirish;
• internet orqali sug‗urta qildiruvchilar to‗g‗risida ma‘lumot to‗plash.
24
Цыганов А. А., Грызенкова Ю. В., Быстров А. В. Организация интернет-
страхования: учеб. пособие. М.: Изд.
центр ГУУ, 2004.
