2-rasm. Sug„urta kompaniyasini boshqarish tizimi
2
2
Rasm muallif tomonidan chizilgan.
12
Sug‗urta faoliyatini avtomatlashtirish jarayoni quyidagilarni
ta‘minlaydi:
dastlabki ma‘lumotlarni to‗plash;
ma‘lumotlarni guruhlash maqsadida ularni tahlil qilish;
kompaniya faoliyati uchun maqbul strategiyani ishlab chiqish
maqsadida ma‘lumotlarni umumlashtirish.
Sug‗urta faoliyatini boshqarish bo‗yicha barcha axborot jarayonlari
axborot texnologiyalariga asoslangan. Sug‗urta faoliyatining axborot
tizimi faoliyatda foydalaniladigan ma‘lumotlarni tayyorlash, uzatish,
saqlash va qayta ishlash uchun axborot texnologiyalarini ta‘minlashi
kerak.
Axborotlarni yig‗ish va ro‗yxatdan o‗tkazish bosqichi. Ushbu
bosqichda sug‗urtalovchilar va sug‗urta qildiruvchilarning munosabatlarini
(shartnomalar, sertifikatlar, kartotekalar, klassifikatorlar, ma‘lumotnomalar
va boshqalar) hujjatlashtirish uchun ularning muhim sonidan foydalaniladi.
Ushbu hujjatlar qo‗lda to‗ldirilgan yoki ofis uskunalari yordamida
to‗ldirilgan hujjatlar shaklida taqdim etiladi. Birlamchi hujjatlar
to‗g‗risidagi ma‘lumotlar avtomat tashuvchida to‗planishi va ro‗yxatdan
o‗tkazilishi kerak (kompyuter xotirasiga kiritilgan holda).
Ma‘lumotlarni yig‗ish va ro‗yxatdan o‗tkazish bosqichi juda
mashaqqatli bo‗lib, u ma‘lumotlarning sifat darajasiga ta‘sir qiladi va
kompaniya axborot tizimining ishlash darajasi ushbu bosqichning
bajarilishiga bevosita bog‗liq bo‗ladi. Bu jarayondagi asosiy muammo –
har
qanday
axborot
tizimining
asosi
bo‗lgan katta hajmdagi
ma‘lumotlarning o‗z vaqtida va sifatli tarzda, shuningdek dastlabki kelib
tushish
vaqtidayoq
ro‗yxatdan o‗tkazilishi hisoblanadi. Mehnat
xarajatlarini kamaytirish maqsadida dastlabki hujjatlarni shakllantirish
sug‗urta kompaniyalari xodimlari tomonidan maxsus vositalardan
foydalangan holda amalga oshirilishi kerak.
Yig‗ish va ro‗yxatdan o‗tkazish bosqichida ma‘lumotlarni qayta
ishlashni avtomatlashtirish quyidagilarni o‗z ichiga oladi:
sug‗urta faoliyati hujjatlarining yagona va standartlashtirilgan
shakllaridan foydalanish;
EMA (elektron ma‘lumotlar almashinuvi) –hujjatlar almashinuvi
tizimi va standartlarini joriy etish;
kirish ma‘lumotlarining ishonchliligini nazorat qilish.
Aloqa kanallari orqali ma‘lumotlarni uzatish bosqichi. Ushbu
bosqich kompyuter tarmoqlarida axborot manbalari ularni saqlash yoki
qayta ishlash joylaridan uzoqda joylashganda qo‗llaniladi. Masalan,
13
ma‘lumotlar bazasi dastlabki ma‘lumotlarning kelib chiqishi va ro‗yxatdan
o‗tish joyidan ancha uzoqlikda saqlanadi, ma‘lumotlarni qayta ishlash
kompyuterda ham amalga oshiriladi hamda tarmoq printeridan ma‘lumot
chiqarish uchun foydalaniladi va ma‘lumotlar kompaniya serverida nashr
etiladi va hokazo. Qoida tariqasida, bitta tashkilot chegaralarida (yuzlab
metr masofa) ma‘lumotlarni uzatishda mahalliy hisoblash tarmog‗idan
foydalaniladi. Zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalangan holda
aloqa sohasini kengaytirish (axborot resurslarini qidirish, elektron pochta
va yangiliklarni qidirish, fayllarni uzatish, televizion va video
konferensiyalar, kompyuter texnologiyalaridan masofaviy foydalanish,
IP-telefoniya va boshqalar) zaruratga aylanib bormoqda. Global
tarmoqlardan, birinchi navbatda internetdan foydalangan holda amalga
oshiriladi.
Kompyuter tarmog‗ini yaratishda tarkibiy bo‗linmalar o‗rtasidagi
aloqalarning mavjudligi, ya‘ni sug‗urta kompaniyasini boshqarish
tizimining tashkiliy tuzilmasi hisobga olinadi va unga quyidagilar kiradi:
markaziy ofis;
sug‗urta kompaniyasining filiallari;
sug‗urta kompaniyasining vakolatxonalari (agentliklari);
uyali aloqa foydalanuvchilari.
Markaziy ofisda (sug‗urta kompaniyasining bosh tuzilmasi) yuqori
tezlikda ishlaydigan lokal tarmoq ma‘lumotlar bazalari mavjud bo‗lib,
sug‗urta kompaniyasining taqsimlangan hisoblash tizimining tarmoq
resurslari markazlashtirilgan monitoringi amalga oshiriladi. Sug‗urta
kompaniyasining filiallari o‗zlarining lokal tarmoqlariga ega bo‗lishlari va
maxsus ajratilgan aloqa kanallaridan foydalangan holda markaziy ofis
bilan doimiy aloqada bo‗lishlari mumkin. Sug‗urta kompaniyasining
vakolatxonalari, qoidaga ko‗ra, lokal tarmoqdan foydalanmaydi, uzoqdan
foydalanuvchilar modemli noutbuklardan foydalanadi, elektron pochta
orqali markaziy ofis bilan aloqa o‗rnatish, shuningdek masofaviy kirishdan
(VPN – Virtual xususiy tarmoq) foydalanadi.
Keng ko‗lamli sug‗urta kompaniyasida uzoq vaqt davomida mijozlar,
shartnomalar, sug‗urta hodisalari, to‗lovlar to‗g‗risida turli xil
ma‘lumotlarni o‗z ichiga olgan va o‗z vaqtida yangilanadigan ma‘lumotlar
bazasi yaratiladi. Bitta ma‘lumotlar bazasining alohida qismlari turli xil
kompyuterlarda (tarmoq tugunlari) namoyish etiladi va shu bilan birga,
ma‘lumotlar bazasini tarqatish ―shaffofligini‖ ta‘minlaydi.
Sug‗urta
kompaniyasining
(filiallarining)
bo‗linmalarida
ixtisoslashgan sohasi bo‗yicha mahalliy ma‘lumotlar bazasi yaratiladi va
14
ularning
nusxalari
ko‗rinishidagi markazlashtirilgan xarakterdagi
ma‘lumotlar mahalliy ma‘lumotlar bazalariga o‗tkaziladi. O‗z navbatida,
belgilangan qoidalarga muvofiq, mahalliy ma‘lumotlar bazalari vaqti-vaqti
bilan markaziy apparatning ma‘lumotlar bazasiga o‗tkaziladi.
Ma‘lumotlarni qayta ishlash bosqichi. Ushbu bosqichda turli xil
tizimli dasturiy ta‘minotlardan foydalaniladi. Tizim dasturiy ta‘minotiga
operatsion tizim, xizmat ko‗rsatish vositalari (arxivatorlar, antivirus
dasturlari, disklarga xizmat ko‗rsatish protseduralarini bajarish uchun
yordamchi dasturlar, fayllarni tiklash va boshqalar), kompyuterlar,
kompyuter tarmoqlari uchun diagnostika va muammolarni bartaraf etish
vositalari kiradi.
Sug‗urta faoliyati uchun dasturiy ta‘minotlar quyidagi sinflarga
bo‗linadi:
bazaviy axborot texnologiyalari uchun dasturiy mahsullar – ofis
dasturlari (matn muharrirlari, elektron jadvallar, grafik muharrirlar,
nashriyot tizimlari, Internet-brauzerlar va boshqalar);
muammolarni hal qilishga qaratilgan dasturiy mahsullar (matematik
usullar va modellar, tahlil qilish va bashorat qilishning statistik usullari,
loyihalarni boshqarish, tarmoq usullari va boshqalar);
funksional ko‗rsatmalar uchun dasturiy mahsullar (alohida vazifalar
majmualari, funksional quyi tizimlar yoki axborot tizimi).
Ma‘lumotlarni nashr etish bosqichi. Ma‘lumotlarni nashr qilish
sug‗urta kompaniyasi va uning mijozlari – sug‗urta qildiruvchilar
(potensial sug‗urtalanuvchilar) o‗rtasida bevosita aloqani ta‘minlaydi.
Nashr qilingan ma‘lumotlar quyidagilarni o‗z ichiga oladi:
reklama materiallari;
tashqi hisobot hujjatlari;
faoliyat turlari va sug‗urta xizmatlariga izoh berish va h.k.
Sug‗urta kompaniyalari o‗zlarining veb-saytlarini yaratadilar va veb-
serverlarda joylashtiradilar. Sug‗urta kompaniyalari doirasida Fire Wall
dasturi (xavfsizlik devori) yordamida nodavlat foydalanuvchilar uchun
kirish ta‘qiqlangan ichki veb-server tashkil etiladi. Ma‘lumotlarni veb-
serverda nashr etishga tayyorlash uchun sahifalar tarkibi, ularning o‗zaro
aloqasi, navigatsiya sxemasi aniqlanadi, veb-sayt dizayni (joylashuvi va
formatlari)
ishlab
chiqiladi.
Sug‗urta
faoliyatining
funksional
muammolarini hal qilishni ta‘minlaydigan dasturlarning aksariyati veb-
sahifalar (.html), veb-arxivlar (.mhtl), XML formatida taqdim etiladi.
Sug‗urta kompaniyasidagi axborot texnologiyalari texnologik
jarayonning barcha asosiy elementlarini qamrab oladigan va ma‘lumotlarni
15
qayta
ishlashning
barcha
bosqichlarida
ma‘lumotlarning to‗liq
xavfsizligini kafolatlaydigan tizimlarni joriy etishga qaratilgan. Axborotni
to‗plash va qayta ishlash sug‗urta kompaniyasining turli bo‗linmalarida
uchraydi: buxgalteriya hisobi bo‗limi, moliya-iqtisodiy bo‗limi, qayta
sug‗urtalash bo‗limi, xodimlar bo‗limi hamda agentliklar.
Sug‗urta kompaniyasining axborot tizimida amalga oshiriladigan
asosiy funksional vazifalarga quyidagilar kiradi:
1. Sug‗urta shartnomasini tuzish jarayoni. Har bir sug‗urta
qildiruvchi uchun avvalgi shartnomalarning mavjudligini, sug‗urta
to‗lovlarini to‗lash holatlarini tekshirish, tarif stavkasi va maxsus
shartlarga tuzatish koeffitsientlarini hisoblash, agentlarga komission haqni
hisoblash, shartnomani keyinchalik qayta ishlash uchun ma‘lumotlar
bazasiga kiritish, kerakli hujjatlarni rasmiylashtirish va h.k.
2. Qo‗shimcha shartnoma tuzish. Asosiy shartnomani, yangi tuzilgan
yoki o‗zgartirilgan shartnomalar bo‗yicha ma‘lumotlar bazasini to‗ldirishni
hisobga olgan holda o‗zgartirilgan shartlar yoki sug‗urta ob‘ektlari
bo‗yicha hisob-kitoblarni amalga oshirish.
3. Qayta sug‗urta shartnomasini tuzish. Tegishli ma‘lumotlarni
tekshirish, komissiyalarni hisoblab chiqish.
4. Sug‗urta mukofotini (yoki uning bir qismini) to‗lash. Pul
mablag‗larini hisob varaqlarga o‗tkazish, qayta sug‗urtalash mavjud
bo‗lganda – qayta sug‗urtalovchilar bilan hisob-kitoblarni amalga oshirish.
5. Sug‗urta shartnomasini bekor qilish. Zaxiralarni shakllantirish
uchun ma‘lumotlar bazalariga ma‘lumotlarni uzatish va boshqa hisob-
kitoblar. Sug‗urta qildiruvchi bilan hisob-kitob qilish, pul mablag‗larini
joylashtirish, shartnomalar bazasiga o‗zgartirishlar kiritish.
6. Sug‗urta hodisasining paydo bo‗lishi. Kompensatsiyani hisoblash,
to‗lovlarni joylashtirish, shartnoma bo‗yicha qayta hisoblash yoki uni
bekor qilish, sug‗urta hodisalari ma‘lumotlar bazasini yaratish.
7. Sug‗urta turlari bo‗yicha asosiy tarif stavkalarini hisoblash.
Ma‘lumotlar bazasida sug‗urtaning muayyan turi, sug‗urta hodisalari
bo‗yicha barcha shartnomalarni ko‗rish, statistik jadvallar yordamida
hisoblash.
8. Zaxira fondini hisoblash. Hisob-kitoblarning joriy holatini tahlil
qilish, sug‗urta turlari bo‗yicha shartnomalar soni va miqdoridagi
o‗zgarishlarni kuzatish, talablar va joriy holatni hisoblash.
9.
Sug‗urta portfelini tahlil qilish. Sug‗urta bozoridagi
tendensiyalarni aniqlash, o‗z faoliyatini tahlil qilish, istiqboldagi
16
rivojlanishni bashorat qilish, mumkin bo‗lgan boshqaruv qarorlarini tahlil
qilish.
10.
Kompaniyaning
moliyaviy
holatini
tahlil
qilish.
Ko‗rsatkichlardagi tendensiyalar va munosabatlarni ochib berish,
rivojlanishning mumkin bo‗lgan variantlarini tahlil qilish.
11. Ichki buxgalteriya hisobi. Kompaniya xodimlarining ish haqini
hisoblash, mol-mulkni hisobga olish v boshqalar.
To‗liq sug‗urta texnologiyasi katta va o‗zaro bog‗liq ma‘lumotlar
to‗plamini qayta ishlashni ta‘minlaydi, bular:
sug‗urta va qayta sug‗urta shartnomalari;
sug‗urta polisi;
brokerlik shartnomalari;
sug‗urta vakillarining ish haqi to‗g‗risidagi hujjatlar;
to‗lov topshiriqlari;
kassa buyurtmalari va buxgalteriya yozuvlari;
sug‗urta tovonini to‗lash to‗g‗risidagi arizalar;
sug‗urta hodisalari bo‗yicha dalolatnomalar va boshqalar.
| 